Trong vài năm trở lại đây, thông qua các đợt kiểm tra trực tiếp tại một số địa phương cũng như qua tiếp xúc trao đổi trực tiếp với nhiều anh chị em làm công tác tư pháp cấp xã và hòa giải viên ở cơ sở, chúng tôi nhận thấy hoạt động hòa giải ở cơ sở đang có nhiều tiến bộ hơn so với trước. Trước hết có thể ghi nhận sự quan tâm nhiều hơn của Ủy ban nhân dân cấp xã dành cho công tác hòa giải ở cơ sở qua việc đầu tư kinh phí kiện toàn, nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên; cũng như kịp thời chi thù lao cho hòa giải viên qua từng vụ việc theo đúng quy định; tỉ lệ hòa giải thành luôn giữ ổn định trên 80% trở lên...
Tuy nhiên, công tác hòa giải ở cơ sở, cho đến nay vẫn còn có nhiều vấn đề cần được tiếp tục quan tâm. Qua bài viết ngắn này xin đề cập đến vấn đề, cho đến nay một số địa phương vẫn còn lấy số vụ việc hòa giải do UBND cấp xã thực hiện để cộng vào số lượng vụ việc hòa giải tại cơ sở để báo cáo; đồng thời đề xuất hướng khắc phục vấn đề này trong thời gian đến.
Theo quy định tại khoản 2 Điều 2 Luật hòa giải ở cơ sở năm 2013, thì "cơ sở" được hiểu là thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố, khu phố, khối phố và cộng đồng dân cư khác (gọi chung là thôn, tổ dân phố). Do đó, các vụ việc hòa giải tại thôn, tổ dân phố do hòa giải viên cơ sở thực hiện mới được coi là vụ việc hòa giải ở cơ sở.
Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, ở một số địa phương, một mặt do năng lực của hòa giải viên còn hạn chế trong khi người dân lại muốn UBND cấp xã đứng ra giải quyết để kết quả vụ việc có chất lượng hơn. Mặt khác, do thói quen hễ có vụ việc mâu thuẫn, tranh chấp cần giải quyết là trước hết người dân gửi đơn lên UBND cấp xã; trong khi đó, UBND cấp xã mỗi khi nhận đơn của người dân là tiếp nhận để giải quyết. Còn có một lý do khác, là lâu nay chúng ta vẫn quen gọi chính quyền cấp xã là chính quyền cơ sở, do đó dẫn đến cách hiểu của nhiều người là "hòa giải ở cấp xã" cũng là "hòa giải ở cơ sở". Chúng tôi cho rằng, việc UBND cấp xã đứng ra thụ lý hòa giải các tranh chấp, mâu thuẫn trong nội bộ nhân dân là việc làm rất tốt, không có gì trái với Luật hòa giải ở cơ sở. Tuy nhiên, nếu làm như vậy thì một mặt sẽ làm cho UBND cấp xã (mà chủ yếu là công chức tư pháp - hộ tịch làm nhiệm vụ tham mưu) trở nên quá tải về công việc; trong khi đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở lại không có điều kiện tiếp xúc thực tiễn, để qua đó trau dồi kinh nghiệm, nâng cao kiến thức, rèn luyện kỹ năng của mình. Đây là một trong nhiều vấn đề còn bất cập cần sớm được khắc phục đối với công tác hòa giải ở cơ sở hiện nay ở Quảng Nam.
Để sớm khắc phục vấn đề trên, chúng tôi xin nêu đề xuất như sau:
Đối với các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật theo quy định của Luật hòa giải ở cơ sở mà người dân gửi đơn đến UBND cấp xã để yêu cầu giải quyết; theo chúng tôi, UBND cấp xã cần tiến hành xử lý theo các bước sau đây:
- Bước 1, giao công chức Tư pháp – hộ tịch xem xét nội dung mâu thuẫn, tranh chấp thuộc lĩnh vực nào (VD: yêu bồi thường thiệt hại do bị gây thương tích; tranh chấp đất đai, tài sản; mâu thuẫn trong gia đình, hàng xóm ...), để từ đó phân công cho người có trách nhiệm liên quan ở cấp xã đứng ra hướng dẫn đưa vụ việc trở về hòa giải ở cơ sở (thôn, tổ dân phố ...) theo đúng quy định.
- Bước 2, thay vì vụ việc được thụ lý giải quyết ở cấp xã như trước đây, cán bộ được phân công ở cấp xã, trực tiếp đưa vụ việc trở về thôn, tổ dân phố để cùng Tổ trưởng tổ hòa giải bàn và phân công hòa giải viên tiến hành hòa giải.
- Bước 3, trong quá trình tiến hành hòa giải của hòa giải viên cơ sở, cán bộ của cấp xã được phân công phải tham gia tư vấn, hướng dẫn giúp hòa giải viên và các bên hiểu rõ các quy định của pháp luật có liên quan để tự thỏa thuận hướng giải quyết. Trường hợp vụ việc phức tạp thì hướng dẫn cho hòa giải viên có thể mời thêm người có kiến thức, kinh nghiệm cùng tham gia ...
- Bước 4, sau khi hòa giải, cán bộ cấp xã hướng dẫn hòa giải viên tiến hành lập biên bản về kết quả hòa giải (thành hoặc không thành) theo quy định và ghi đầy đủ thông tin và Sổ theo dõi hoạt động hòa giải ở cơ sở.
Nếu thực hiện theo phương án trên thì các vụ việc mâu thẫn, tranh chấp ở cơ sở mà người dân gửi đơn lên UBND cấp xã vẫn được giải quyết tại thôn, tổ dân phố theo đúng quy trình của Luật hòa giải ở cơ sở, qua đó góp phần giúp đội ngũ hòa giải viên ngày càng có nhiều kỹ năng, kinh nghiệm hơn trong hoạt động hòa giải ở cơ sở. Điều quan trong hơn là qua cách làm này sẽ giúp người dân ở cơ sở ngày càng tin tưởng hơn vào khả năng giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn của hòa giải viên, qua đó từng bước giảm dần đơn, thư yêu cầu giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn của người dân gửi lên UBND cấp xã.
Hằng năm UBND cấp xã cần tổ chức hội nghị/sinh hoạt chuyên đề về công tác hòa giả ở cơ sở, để qua đó động viên khen thưởng kịp thời, tạo điều kiện cho hòa giải viên chia sẻ kinh nghiệm, kỹ năng xử lý vụ việc và bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho hòa giải viên./.

Nguyễn Kỳ Sanh