Qua 04 năm triển khai thực hiện Quyết định số 409/QĐ-TTg ngày 09/4/2012 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành Chương trình hành động thực hiện Kết luận số 04-KL/TW ngày 19/4/2011 của Ban Bí thư Trung ương Đảng (Quyết định 409/QĐ-TTg) và Kế hoạch số 790/KH-UBND ngày 07/3/2013 của UBND tỉnh Quảng Nam nhằm cụ thể hóa nội dung thực hiện Quyết định 409/QĐ-TTg trên địa bàn tỉnh; với sự hướng dẫn kịp thời của Bộ Tư pháp và sự quan tâm chỉ đạo thường xuyên của Thường vụ Tỉnh ủy, cùng với tinh thần nỗ lực phấn đấu khắc phục khó khăn của tổ chức đảng, chính quyền các cấp, các ngành, địa phương; các tổ chức Mặt trận, đoàn thể và nhân dân, trong 04 năm qua công tác PBGDPL trên địa bàn tỉnh Quảng Nam đạt được một số kết quả như sau:
Kế hoạch số 790 KH-UBND của UBND tỉnh Quảng Nam có nhiều nội dung đổi mới mang tính đột phá đối với công tác PBGDPL tại địa phương kể từ năm 2013 đến nay. Theo đó việc tổ chức triển khai các đề án PBGDPL được thực theo phương thức "Nhà nước đặt hàng" thông qua việc các cơ quan được giao chủ trì thực hiện đề án ký hợp đồng trách nhiệm với Sở Tư pháp nhằm tập trung quản lý nguồn vốn đầu tư cho công tác PBGDPL một cách có hiệu quả, đồng thời để qua đó Sở Tư pháp có điều kiện giúp UBND tỉnh theo dõi, nắm bắt và tổng hợp đầy đủ số liệu về công tác PBGDPL.
Thông qua Kế hoạch số 790/KH-UBND, UBND tỉnh Quảng Nam đã giao cho 12 cơ quan, đơn vị cấp tỉnh triển khai thực hiện các đề án trọng tâm của Chương trình hành động. Vào cuối năm 2016, các cơ quan, đơn vị được giao chủ trì thực hiện các đề án theo Kế hoạch số 790/KH-UBND đã tổ chức Hội nghị tổng kết 04 năm triển khai thực hiện đề án tại đơn vị để đánh giá tình hình và kết quả thực hiện. Qua theo dõi, hướng dẫn và tổng hợp báo cáo của các sở, ngành chủ trì các đề án, một số kết quả cụ thể trong các năm qua như sau:
Trong năm 2013, các đơn vị cấp tỉnh chủ trì đề án (bắt đầu triển khai thực hiện trong quý IV) đã tổ chức được 39 lớp tập huấn phổ biến pháp luật cho cán bộ, nhân dân và người lao động; ngoài ra, các sở, ngành còn tổ chức nhiều hình thức phổ biến pháp luật hiệu quả khác như tổ chức biên soạn tài liệu để tuyên truyền, phổ biến trên Báo Quảng Nam, phát sóng trên Đài Truyền thanh - Truyền hình huyện, thành phố; khảo sát tình hình học sinh vi phạm pháp luật để có biện pháp tuyên truyền thích hợp ở các trường trung học phổ thông, trung học cơ sở...
Trong năm 2014, các cơ quan, đơn vị chủ trì đề án đã tổ chức được 91 lớp tập huấn PBGDPL với hơn 12.000 lượt người tham dự; biên soạn, in ấn và cấp phát 49.000 tờ gấp, 7.500 sổ tay; mua và cấp phát 2.300 đầu sách pháp luật các loại. Một số hoạt động tiêu biểu như, Sở Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức biên soạn thử nghiệm sách tích hợp kiến thức pháp luật vào giáo trình giáo dục công dân để cấp phát cho các trường trung học phổ thông và trung học cơ sở trong tỉnh đưa vào giảng dạy, 800 bộ sách; tổ chức 02 cuộc thi tìm hiểu pháp luật trong ngành giáo dục.
Trong năm 2015, các cơ quan, đơn vị chủ trì đề án đã tổ chức được 85 lớp tập huấn PBGDPL với gần 9.000 lượt người tham dự; biên soạn, in ấn 34.000 tờ rơi, tờ gấp pháp luật; tổ chức 02 cuộc thi tìm hiểu pháp luật, một số đơn vị có những hoạt động tiêu biểu như: Bộ chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh tổ chức 08 cuộc trợ giúp pháp lý, tư vấn pháp luật trực tiếp tại các thôn bản trọng điểm; Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức 03 Hội nghị về công tác PBGDPL trong trường học ở 3 cấp: THPT, THCS, tiểu học và tổ chức thi giáo viên dạy giỏi về pháp luật thông qua môn Giáo dục công dân (dành cho giáo viên các trường: THPT, THCS, Tiểu học, Mầm non)...
Trong năm 2016, các cơ quan chủ trì đề án đã tổ chức 68 lớp tập huấn với trên 7.000 lượt người tham dự; biên soạn và in ấn 25.000 tờ gấp pháp luật; 6.500 Sổ tay pháp luật; 400 bộ giáo trình giảng dạy pháp luật cho các trường THPT, THCS... Ngoài ra, cuối năm 2016 các đơn vị đã tổ chức tổng kết đề án của đơn vị để đánh giá kết quả và khen thưởng cho những tập thể, cá nhân có nhiều thành tích xuất sắc trong quá trình thực hiện đề án của đơn vị.
* Hoạt động thực hiện đề án ở các địa phương: Một số địa phương hàng năm bố trí được kinh phí đã triển khai thực hiện các đề án theo Quyết định số 409/QĐ-TTg như: Tiên Phước, Đông Giang, Bắc Trà My, Phước Sơn, Tam Kỳ, Núi Thành... Tuy nhiên các phòng, ban được giao chủ trì đề án ở cấp huyện do thiếu nhân lực, vật lực và nguồn kinh phí phân bổ còn hạn chế từ 10 – 20 triệu/đề án/năm nên các hoạt động của đề án vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn. Về phương thức quản lý các đề án các địa phương cũng theo cơ chế "Nhà nước đặt hàng" như đối với cấp tỉnh.
Nhìn chung trong 04 năm qua, các đề án đã được triển khai thực hiện tương đối đồng bộ đến từng đối tượng, địa bàn với nhiều cải tiến; trong đó chú trọng tuyên truyền các quy định pháp luật liên quan trực tiếp đến đời sống người dân từng vùng, từng địa phương, như pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng được chú trọng ở vùng núi; pháp luật về đất đai, bồi thường giải pháp mặt bằng ở vùng bị ảnh hưởng do Nhà nước thu hồi đất; pháp luật về lao động, bảo hiểm... cho người lao động trong các khu công nghiệp...Các cấp ủy, chính quyền địa phương đã nhận thức sâu sắc hơn về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của công tác PBGDPL và giúp hình thành được đội ngũ những người làm công tác PBGDPL đông đảo về số lượng và phần lớn trong số đó đảm bảo về chất lượng, nhiều mô hình, hình thức PBGDPL được phát huy sử dụng có hiệu quả, vai trò và trách nhiệm của cộng đồng đối với công tác PBGDPL ngày càng được thể hiện rõ nét. Công tác quản lý đề án ở cấp tỉnh đi vào nề nếp, đảm bảo tiết kiệm, phát huy hiệu quả thiết thực. Với vai trò là cơ quan đầu mối thống nhất quản lý, điều hành các đề án, Sở Tư pháp có nhiều kinh nghiệm hơn trong việc giúp UBND và Hội đồng phối hợp tỉnh theo dõi, đôn đốc, hướng dẫn và kiểm tra tình hình hoạt động của các cơ quan chủ trì; thống kê được nguồn lực, kết quả thực hiện, tiết kiệm được chi phí quản lý, đồng thời cắt giảm được các nội dung bị chồng chéo và trùng lắp trong các đề án qua đó góp phần đánh giá đúng được hiệu quả, chất lượng việc thực hiện các đề án.
Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế, bất cập về cơ chế thực hiện như Quyết định 409/QĐ-TTg đề ra nhiệm vụ trong cùng một giai đoạn (2013 – 2016) phải triển khai thực hiện đồng loạt 11 đề án, một mặt dẫn đến sự trùng lắp, chồng chéo về nội dung, đối tượng và địa bàn thực hiện các đề án; mặt khác đòi hỏi phải huy động nguồn lực lớn về con người cũng như kinh phí, buộc UBND tỉnh khi ban hành Kế hoạch số 790/KH-UBND phải rà soát, điều chỉnh, cắt giảm nhiều nội dung không khả thi cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương. Công tác hướng dẫn, chỉ đạo triển khai thực hiện đề án của cơ quan chủ trì ở cấp Trung ương đối với cơ quan chuyên môn theo ngành dọc ở địa phương chủ yếu là đưa ra yêu cầu về nội dung thực hiện trong khi yêu cầu về kinh phí thực hiện lại giao địa phương bố trí. Đây là điểm thiếu đồng bộ giữa cơ quan chủ trì đề án cấp trung ương với UBND tỉnh trong việc điều hành thực hiện, làm cho việc tổ chức triển khai của một số đề án ở địa phương bị chậm tiến độ, hiệu quả hạn chế. Về tổ chức thực hiện: Thực tế hoạt động triển khai thực các đề án trong thời gian qua, chủ yếu vẫn do cơ quan chủ trì thực hiện, thiếu sự phối hợp, hỗ trợ cần thiết của các cơ quan liên quan. Nhiều sở, ngành cấp tỉnh được giao chủ trì đề án không đủ nhân lực để bố trí thực hiện, do đó hoạt động của đề án qua hơn 3 năm vẫn còn mang tính "làm điểm", xét về lâu dài vẫn không thể nhân rộng ra được trên toàn địa bàn. Cơ quan chủ trì đề án được giao ở cấp tỉnh nhưng việc triển khai thực hiện phải tổ chức tại địa bàn cấp huyện, cấp xã; do đó kinh phí được giao thực hiện đề án phải chi cho việc thuê phương tiện (ôtô, máy chiếu, âm thanh...) và phục vụ tổ công tác xuống cơ sở chiếm tỉ lệ khá lớn trong khi phần kinh phí dành cho việc cung cấp kiến thức, tài liệu pháp luật còn lại khá ít, làm cho hiệu quả thực hiện ở một số đề án còn rất hạn chế.
Để khắc phục được những hạn chế, tồn tại nêu trên, trong thời gian tới, đề nghị Trung ương nghiên cứu sắp xếp lại các đề án theo hướng tinh gọn, lấy địa bàn cấp xã làm đối tượng phục vụ nhằm tránh sự trùng lắp cũng như bỏ sót địa bàn, đồng thời xác định cụ thể được nội dung tuyên truyền cho từng địa bàn dân cư khi xây dựng Chương trình PBGDPL trong giai đoạn 2017 – 2020. Cần nghiên cứu phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của cơ quan chủ trì đề án ở mỗi cấp (trung ương, tỉnh, huyện) trong việc xây dựng và hướng dẫn thực hiện đề án nhằm khắc phục tình trạng ở cấp trung ương đề ra quá nhiều nội dung mà không tính tới khả năng thực tế của địa phương trong việc bố trí kinh phí thực hiện, nhất là những địa phương còn nhiều khó khăn. Mặt khác, cần cho phép các địa phương tùy theo điều kiện, khả năng thực tế của mình để lựa chọn nội dung và thực hiện những đề án phù hợp với địa phương thay vì phải thực hiện tất cả các đề án như thời gian qua, làm ảnh hưởng đến khả năng bố trí kinh phí và nguồn nhân lực của địa phương.
Về lâu dài, Trung ương nên tính tới việc chuyên nghiệp hóa công tác PBGDPL thông qua việc sửa đổi Luật PBGDPL năm 2012. Theo đó, thực hiện chuyển đổi Phòng PBGDPL thuộc Sở Tư pháp thành một đơn vị sự nghiệp "Trung tâm Phổ biến, giáo dục pháp luật" cũng thuộc Sở Tư pháp. Mô hình này công tác PBGDPL sẽ khắc phục được nhiều hạn chế trong công tác PBGDPL hiện nay và ngày càng có chất lượng, hiệu quả hơn. Qua đó cũng xây dựng nhận thức đúng đắn hơn về trò phối hợp của từng cơ quan trong hệ thống chính trị đối với công tác này, tránh được sự dàn trải gây lãnh phí do thiếu tính chuyên nghiệp của nhiều số cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị./.

PBGDPL