Để có cơ sở đánh giá một cách toàn diện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong những năm qua, trên cơ sở đó tham mưu cho UBND tỉnh các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này trong những năm tới; được sự đồng ý của UBND tỉnh, Sở Tư pháp sẽ tổ chức cuộc Tọa đàm về công tác này vào ngày 29/6/2012 sắp đến. Để chuẩn bị nội dung cho Tọa đàm, Ban tổ chức có mời một số cá nhân, đơn vị liên quan viết tham luận về những vấn đề liên quan thiết thực đến công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Bắt đầu từ hôm nay, Website của Hội đồng phối hợp tỉnh sẽ lần lượt đăng tải các bài tham luận của các đại biểu gửi đến để bạn đọc tham khảo.

Dưới đây là bài tham luận đầu tiên, của đồng chí Lê Văn Hương Phó Giám đốc Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Quảng Nam.

                                                         ***

NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC PHỔ BIẾN GIÁO DỤC PHÁP LUẬT THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ

                           Lê Văn Hương

                           PGĐ. Trung tâm TGPL tỉnh Quảng Nam

Trợ giúp pháp lý (TGPL) là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được TGPL, giúp cho đối tượng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật; góp phần bảo vệ công lý, đảm bảo công bằng xã hội, phòng ngừa, hạn chế tranh chấp và vi phạm pháp luật có thể xảy ra.

 Với khái niệm trên chúng ta có thể thấy  nội hàm của TGPL có hai vấn đề lớn là cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí và góp phần tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật. Trong những năm qua Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Quảng Nam đã làm tốt công tác này, đối tượng TGPL được hưởng lợi từ hoạt động TGPL mang lại, được ngành Tư pháp đánh giá cao. Trong phạm vi bài tham luận này, tôi xin nêu những thành tựu về TGPL tham gia vào phổ biến giáo dục pháp luật (PBGDPL) trong thời gian qua, những tồn tại, hạn chế và giải pháp khắc phục, đồng thời đề xuất giải pháp để Trung tâm TGPL có thể phát huy thế mạnh của mình tham gia vào hoạt động PBGDPL không những cho đối tượng được TGPL mà còn mở rộng ra các đối tượng khác ở cơ sở.

I. Mối quan hệ giữa TGPL với PBGDPL

Hoạt động TGPL có quan hệ mật thiết với hoạt động PBGDPL. Tổ chức thực hiện TGPL ngoài nhiệm vụ thực hiện TGPL miễn phí cho người nghèo, người có công với cách mạng, đồng bào dân tộc thiểu số còn tham gia PBGDPL cho các đối tượng này. Thông qua hoạt động TGPL, bằng các hình thức như: tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng, TGPL lưu động, sinh hoạt Câu lạc bộ TGPL, kiến nghị, hòa giải, v.v... người thực hiện TGPL phổ biến (Trợ giúp viên, cộng tác viên)..., giáo dục pháp luật cho người được TGPL, giúp họ nâng cao trình độ hiểu biết pháp luật để xử sự phù hợp với các quy định của pháp luật, hạn chế việc làm trái pháp luật và biết vận dụng pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình một cách tốt nhất.

Ngoài việc phối kết hợp hoạt động TGPL để PBGDPL thông qua các hình thức TGPL, Trung tâm TGPL còn có chương trình lồng ghép các buổi TGPL lưu động  như trước khi vào buổi TGPL lưu động chính thức, Trưởng đoàn còn chuẩn bị một chuyên đề cụ thể để tuyên truyền trong một thời lượng nhất định về một lĩnh vực pháp luật sát với nhu cầu tìm hiểu của người dân, như: Luật TGPL năm 2006, Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, Luật Bình đẳng giới, Luật Tố tụng hành chính, Nghị định 69/2010 của Chính phủ về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, Chính sách người có công, Bảo trợ xã hội...; đồng thời còn phổ biến các văn bản pháp luật mới ban hành để nhân dân hiểu và triển khai thực hiện.

II. Phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua các hình thức TGPL cụ thể

1. PBGDPL thông qua tư vấn pháp luật:

Trong quá trình thực hiện tư vấn pháp luật thông qua các hoạt động giao tiếp với đối tượng, nghe, tìm hiểu những thông tin trung thực về vụ việc, hiểu rõ bản chất yêu cầu của đối tượng, trên cơ sở đó người thực hiện TGPL thực hiện phổ biến, giáo dục pháp luật có liên quan đến vụ việc, góp phần nâng cao hiểu biết và ý thức pháp luật cho người được tư vấn. Khi tư vấn, người thực hiện TGPL có thể cung cấp cho đối tượng các văn bản pháp luật đã vận dụng trong quá trình tư vấn cùng với giải pháp đưa ra để họ đối chiếu, tham khảo, chọn giải pháp tốt nhất, phù hợp nhất cho từng trường hợp cụ thể. Tư vấn pháp luật chính là một hình thức PBGDPL cá biệt.

Ở Quảng Nam, nhu cầu xin tư vấn của đối tượng ngày càng nhiều, đa dạng về lĩnh vực. Tính từ 01/01/2007 đến ngày 31/5/2012, Trung tâm TGPL đã thực hiện 9.766 vụ việc, trong đó số vụ việc tư vấn là 9.248 vụ việc (94,7%), chủ yếu thuộc các lĩnh vực chính sách và tranh chấp đất đai. Điều này cho thấy, việc nhu cầu tư vấn pháp luật của đối tượng (hay phổ biến, giáo dục pháp luật cá biệt) ngày càng nhiều, phong phú về lĩnh vực và thông qua đó đã chuyển đến cho nhân dân nói chung, đối tượng nói riêng nhiều kiến thức pháp luật cấn thiết giúp nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của họ ngày càng tốt hơn.

2. PBGDPL thông qua TGPL lưu động:

TGPL lưu động là việc Trung tâm TGPL tổ chức đoàn công tác trực tiếp đến với người dân các thôn, bản, ở những xã cách xa Trung tâm, lý do đơn giản là người dân không phải ai cũng có điều kiện đến Trung tâm, nên Trung tâm phải tạo điều kiện để họ tiếp cận được với dịch vụ cung cấp pháp lý miễn phí bằng cách Trung tâm chủ động đến với họ thông qua TGPL lưu động.

TGPL lưu động được được đánh giá là phương thức TGPL có hiệu quả, đáp ứng được nhu cầu TGPL của người dân ngay tại cơ sở. Trên địa bàn tỉnh Quảng Nam thỉnh thoảng cũng có những điểm nóng về tranh chấp đất đai, đền bù, thu hồi đất... TGPL cũng tham gia tích cực thông qua TGPL lưu động để tư vấn, tháo gỡ những vướng mắc của nhân dân.

Với phương châm hướng về cơ sở, trong những năm qua, Trung tâm TGPL đã tổ chức nhiều đợt TGPL lưu động để đáp ứng nhu cầu TGPL cho nhân dân. Từ 01/01/2007 đến 30/6/2011, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Quảng Nam đã tổ chức TGPL lưu động 121 đợt tại 210 xã, phường của 18 huyện, thành phố, với 9.186 vụ việc. Trong đó, đặc biệt chú trọng công tác TGPL trong Chương trình 135 giai đoạn II và Chương trình giảm nghèo, Chương trình 52/2010 của Thủ tướng Chính phủ, nhằm giúp cho đồng bào dân tộc thiểu số nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật ở địa phương cơ sở.

3. PBGDPL thông qua hoạt động tham gia tố tụng của Trợ giúp viên pháp lý, Luật sư là cộng tác viên:

Hoạt động tham gia tố tụng được xem là hoạt động hiệu quả nhất, Trung tâm TGPL luôn chú trọng và đầu tư thích đáng vào hoạt động này. Từ năm 2009 đến 31/3/2012, Trung tâm TGPL đã quyết định cử Luật sư là cộng tác viên và Trợ giúp viên tham gia tố tụng 264 vụ việc, riêng Luật sư thực hiện 179 vụ việc, chiếm 67,85%, còn lại là Trợ giúp viên.

Các Luật sư là cộng tác viên và Trợ giúp viên pháp lý đã tham gia bào chữa, bảo vệ thành công rất nhiều vụ việc, điển hình như: vụ vi phạm các qui định về an toàn giao thông gây hậu quả nghiêm trọng tại huyện Thăng Bình, bị cáo Nguyễn Văn Trải đã bị TAND huyện Thăng Bình tuyên phạt Trải 6 tháng tù, nhưng ở cấp phúc thẩm có sự tham gia của Trợ giúp viên, cấp phúc thẩm xem xét và tuyên Trải 6 tháng tù, nhưng cho hưởng án treo; vụ Lại Phúc Nguyên và đồng bọn bị TAND huyện Thăng Bình tuyên phạt 48 tháng tù về tội cướp tài sản, nhưng ở cấp phúc thẩm luật sư và Trợ giúp viên tham gia đã đề nghị chuyển tội danh nhẹ hơn là tội cưỡng đoạt tài sản và cấp phúc thẩm chấp nhận tuyên phạt Nguyên 36 tháng tù về tội cưỡng đoạt tài sản, giảm hơn so với cấp sơ thẩm 12 tháng tù. Còn rất,  rất là nhiều vụ việc luật sư và Trợ giúp viên đã bảo vệ, bào chữa thành công, giúp cho đối tượng bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời cũng tham gia làm sáng tỏ tình tiết khách quan của vụ án, giúp cho Tòa án có phán quyết đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, qua đó, đã góp phần tuyên truyền PBGDPL cho đông đảo nhân dân đến dự phiên tòa.

Ngoài ra, công tác PBGDPL thông qua các hoạt động TGPL như: đại diện ngoài tố tụng; sinh hoạt Câu lạc bộ TGPL, kiến nghị, hòa giải, bồi dưỡng nghiệp vụ, cấp phát tờ rơi... các tổ chức TGPL đã tham gia PBGDPL cho đối tượng và nhân dân. Đơn cử như các hình thức tuyên truyền: mở các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ, cấp phát tài liệu có nội dung liên quan đến pháp luật cũng luôn được Trung tâm TGPL chú trọng, cụ thể:

Kể từ ngày Luật TGPL và Nghị định 07/2007/NĐ-CP ngày 12/01/2007 ra đời đến nay, Trung tâm TGPL đã tham mưu cho Sở Tư pháp tổ chức hơn 30 lớp Hội nghị tập huấn nghiệp vụ toàn tỉnh cho gần 3.200 lượt cán bộ, cộng tác viên, thành viên các Câu lạc bộ TGPL để bồi dưỡng cập nhật kiến thức pháp luật và nâng cao trình độ nghiệp vụ, kỹ năng TGPL nhằm đáp ứng được yêu cầu của công tác TGPL đặt ra.

Trung tâm đã cấp phát hơn 157 bảng tin về TGPL và 58 hộp tin, bảng thông tin về TGPL cho 100% các cơ quan tiến hành tố tụng, Phòng Tư pháp và các Câu lạc bộ TGPL đã được thành lập; cấp phát trên 145.000 tờ gấp pháp luật có nội dung về tìm hiểu pháp luật. Bên cạnh đó thông qua TGPL lưu động, Trung tâm TGPL đã tuyên truyền phổ biến pháp luật về phòng chống HIV/AIDS và pháp luật về an toàn giao thông cho trên 1.000 lượt người tham dự.

Cấp 1.000 băng Catset về các lĩnh vực pháp luật như: tố tụng hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, đất đai... bằng tiếng dân tộc Cơ tu và tiếng phổ thông để nhân dân tìm hiểu và thực hiện. Phối hợp với Đài phát thanh truyền hình tỉnh, Báo Quảng Nam tuyên truyền, truyền thông hoạt động TGPL, xây dựng nhiều phóng sự ảnh và hoạt động TGPL phát trên đài VTV1 và Đài phát thanh truyền hình tỉnh, Đài truyền thanh cấp huyện…

Một sô số liệu nêu trên đã cho thấy ngoài việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho đối tượng, hoạt động TGPL còn đóng góp một một phần khá quan trọng trong việc PBGDPL cho nhân dân nói chung, trong đó đối tượng TGPL.

III. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác PBGDPL thông qua hoạt động TGPL

Nhìn một cách tổng quát, có thể thấy công tác PBGDPL thông qua hoạt động TGPL còn đơn điệu, hiệu quả chưa cao, mà nguyên nhân chính là tuy Trung tâm TGPL cũng là một đơn vị trực thuộc của Sở Tư pháp, cũng có nhiệm vụ phổ biến, giáo dục pháp luật nhưng lại chưa có sự phối hợp chặt chẽ với Phòng PBGDPL cũng như chưa có sự chỉ đạo trực tiếp của ngành cũng như Hội đồng phối hợp tỉnh đối với công tác này. Do vậy, để công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong thời gian tới hoạt động có hiệu quả, đi vào chiều sâu, chúng tôi xin đề xuất một số nội dung sau:

1. Sửa đổi Luật TGPL và các văn bản hướng dẫn thi hành; theo đó quy định mở rộng đối tượng TGPL một cách cụ thể hơn, như: trẻ em (cần qui định thống nhất là người dưới 16 tuổi), người khuyết tật, phụ nữ là nạn nhân bạo lực gia đình, nhân của tội mua bán người cũng cần được bổ sung là đối tượng TGPL…

2. Cần sơ kết và rà soát lại toàn bộ các hình thức và hoạt động TGPL để xem xét những hoạt động nào không còn phù hợp với thực tiễn thì mạnh dạn thay thế hoặc chuyển đổi mô hình cho phù hợp. Chẳng hạn như Câu lạc bộ TGPL, hiện nay ở cơ sở có quá nhiều Câu lạc bộ như CLB phòng chống tội phạm, CLB phụ nữ với pháp luật, ... Mặt khác, Câu lạc bộ TGPL trong thời gian qua được cấp kinh phí hỗ trợ từ các nguồn khác nhau như: Chương trình mục tiêu Quốc gia giảm nghèo, 135 giai đoạn II, Quỹ TGPL, Dự án, kinh phí địa phương…, mỗi loại nguồn đều có yêu cầu quản lý khác nhau, gây không ít khó khăn cho việc quản lý tổ chức và hoạt động của Câu lạc bộ. Đến nay trên địa bàn tỉnh chỉ còn lại duy nhất Quỹ TGPL hỗ trợ 2 Câu lạc bộ hoạt động, tại 2 xã là Tam Đại và Tam Dân của huyện Phú Ninh, còn lại các chương trình khác không còn hỗ trợ. Hơn nữa, qua khảo sát đánh giá thực tế cho thấy các CLB hoạt động nói chúng là không hiệu quả. Từ thực tế trên, về lâu dài chúng ta nên bỏ hình thức CLB và thay vào đó là việc tăng cường củng cố Hội đồng phối hợp ở cấp xã, để có sự tập trung đầu tư kinh phí thỏa đáng để tổ chức này hoạt động. Tương tự như tình trạng của các CLB, Chi nhánh TGPL trên địa bàn tỉnh hiện nay về số lượng thì nhiều (07 chi nhánh), nhưng chất lượng và hiệu quả chưa cao, nên cần phải nghiên cứu điều chỉnh cho phù hợp.

3. Hoạt động TGPL lưu động hiện nay cũng còn dàn trải, chưa có trọng tâm, trọng điểm, chưa thường xuyên khảo sát kỹ, nên trong quá trình lưu động việc cử cộng tác viên chưa phù hợp dẫn đến hiệu quả đem lại chưa cao. Do vậy, cần tiếp tục nghiên cứu hoạt động này theo hướng: ít, gọn, hiệu quả, chú trọng việc xử lý sau lưu động.

4. Đội ngũ làm công tác TGPL hiện nay chưa được hưởng chế độ phụ cấp công vụ, chưa có phụ cấp thâm niên, nhưng lại phải đóng bảo hiểm thất nghiệp; chế độ thù lao cho Cộng tác viên còn thấp, chưa có sức thu hút lực lượng lao động trẻ, có năng lực vào làm công tác TGPL và tham gia Cộng tác viên. Do vậy, nhất thiết cần có cơ chế phù hợp cho đội ngũ làm công tác TGPL trong thời gian tới, có như vậy, hoạt động TGPL mới mang lại hiệu quả thiết thực và công tác PBGDPL trong hoạt động TGPL mới được nâng lên.

+ Hội đồng phối hợp các cấp cần xem công tác TGPL là bộ phận cấu thành trong toàn bộ hoạt động của công tác PBGDPL, theo đó hằng năm cần giao kế hoạch cụ thể cho TGPL có trách nhiệm kết hợp phổ biến nội dung pháp luật nào, đối tượng nào, bên cạnh đó cần có kế hoạch bồi dưỡng đội ngũ này và cung cấp tài liệu phù hợp để thông qua công tác TGPL có thể tham gia PBGDPL được tốt hơn.

IV. Xây dựng mô hình phối hợp mới cho công tác TGPL và PBGDPL

Từ thực tiễn cho thấy Phòng PBGDPL hiện nay vừa tham mưu cho Sở Tư pháp trong việc quản lý nhà nước về công tác PBGDPL, đồng vừa thời trực tiếp tác nghiệp các hoạt động PBGDPL với vai trò chủ công, về nguyên tắc là trên phương diện chuyên nghiệp và toàn cục. Còn Trung tâm TGPL là đơn vị tham gia PBGDPL thông qua các hoạt động như tư vấn tại chỗ, tham gia tố tụng, lưu động ..., xét về nguyên tắc, các hoạt động PBGDPL này mang tính “bán chuyên nghiệp” và cục bộ. Tuy nhiên, việc đầu tư của nhà nước dành cho hai bộ phận này thì Trung tâm TGPL có lợi thế hơn gấp nhiều lần về nhân lực và vật lực trong việc tham gia các hoạt động PBGDPL (Trung tâm hiện có 25 biên chế/38 biên chế, 07 Trưởng Chi nhánh kiêm nhiệm, còn phòng PBGDPL chỉ có 2 biên chế). Do vậy, chúng tôi thấy cần thiết phải có một cơ chế tổ chức mới như thế nào đó để có thể kết hợp sử dụng được hai nguồn lực sẵn có của hai tổ chức trên, làm đầu mối thống nhất toàn bộ hoạt động PBGDPL trên địa bàn tỉnh. Vấn đề mô hình tổ chức cần được Sở Tư pháp nghiên cứu kỹ, theo tôi là rất cần thiết nhưng cần phải bảo đảm nguyên tắc: 1) sử dụng nguồn nhân lực hiện có mà không làm tăng thêm biên chế; 2) tập trung các nguồn kinh phí đầu tư dàn trải cho công tác PBGDPL từ nhiều đầu mối về một đầu mối và sử dụng một cách có hiệu quả hơn, không phát sinh thêm so với kinh phí được cấp hằng năm cũng như kinh phí của các chương trình, đề án cho công tác PBGDPL trên địa bàn tỉnh.

Thực hiện mô hình mới, công tác PBGDPL của tỉnh trong thời gian tới sẽ thuận lợi hơn. Theo tôi, là nên thành lập “Trung tâm Phổ biến, giáo dục pháp” thuộc Hội đồng phối hợp tỉnh.

Trung tâm này có cơ cấu: Người đứng đầu Trung tâm này là một đồng chí lãnh đạo Sở Tư pháp, các thành viên gồm Trưởng phòng PBGDPL và Giám đốc Trung tâm TGPL, trong đó phòng PBGDPL giữ vai trò chủ công, ngoài ra còn có các báo cáo viên cấp tỉnh, Trưởng Phòng Tư pháp cấp huyện làm thành viên. Với cơ cấu như vậy, Sở Tư pháp có thể sử dụng hai nguồn lực của Phòng PBGDPL và Trung tâm TGPL để tham mưu cho Hội đồng phối hợp tỉnh trực tiếp tổ chức thực hiện công tác PBGDPL, đặc biệt là Trung tâm TGPL hiện nay có 25 viên chức, có 7 chi nhánh với 07 Trưởng phòng Tư pháp kiêm nhiệm, sẽ là điều kiện thuận lợi để tham gia làm công tác PBGDPL một cách tích cực, có hiệu quả trên địa bàn tỉnh.

Về thuận lợi:

- Tổ chức mới ra đời, nhưng không tăng biên chế, không tăng kinh phí, chỉ thống nhất đầu mối để quản lý, sử dụng, nên có tính khả thi cao;

- Huy động được nguồn nhân lực đông đảo, nhiều viên chức có trình độ đại học luật tham gia, trang thiết bị hiện có được khai thác tối đa cho công tác PBGDPL;

- Thống nhất được đầu mối để dễ quản lý toàn bộ hoạt động PBGDPL và phát huy hiệu quả thiết thực;

- Tính chuyên nghiệp cao hơn nhiều so với việc để các ngành tổ chức quản lý riêng lẽ từng chương trình, đề án về công tác PBGDPL như hiện nay;

- Trung tâm TGPL hằng năm ít nhất cũng tham gia 15 đợt TGPL lưu động ở các huyện, thành phố trong tỉnh, nên chỉ cần phối kết hợp để tham gia trực tiếp PBGDPL là cần thiết và đỡ tốn kinh phí bỏ ra.

Khó khăn:

- Đây là mô hình mới, nên căn cứ để thành lập hiện nay chưa có, tức là chưa có qui định tại một văn bản QPPL cụ thể của cấp trên, nên đây là vấn đề khó để sử dụng dấu, thanh quyết toán…Do vậy, có thể cần phải nghiên cứu cho ra đời một mô hình phù hợp thí điểm, nếu có hiệu quả sẽ trình cấp có thẩm quyền xem xét quyết định.

- Thời điểm hiện nay khi Quốc hội chuẩn bị ban hành Luật PBPBPL, theo dự thảo thì không thấy đề cập mô hình này, nên cũng có khó khăn nhất định;

- Sự phối kết hợp người đứng đầu hai cơ quan (Phòng PBGDPL và Trung tâm TGPL) phải thực sự đồng thuận, tâm huyết với công tác PBGDPL, nếu một trong hai không mặn mà là coi như ý tưởng này không thể thực hiện được.

Trên đây mới chỉ là ý tưởng đề xuất mô hình mới để Trung tâm TGPL, ngoài chức năng nhiệm vụ của mình là cơ quan trực tiếp cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho đối tượng TGPL, còn tham gia phát huy thế mạnh hiện có để kết hợp tham gia PBGDPL cho nhiều đối tượng khác ở cơ sở, cộng đồng dân cư, kính mong các địa biểu tham dự hội nghị, với tinh thần tâm huyết với công tác PBGDPL tham gia nhiều ý kiến để làm sáng tỏ ý tưởng trên./.