Gần đây có nhiều anh em ở địa phương cho biết việc tổ chức các buổi tuyên truyền pháp luật trực tiếp tại địa bàn dân cư thôn, tổ, khối phố... ở các đơn vị thuộc khu vực đồng bằng ngày càng kém hiệu quả vì số người đến dự nghe ngày càng ít, tỉ lệ thường chỉ vài chục phần trăm đại diện số hộ dân trên địa bàn. Có người còn thẳng thắn đề nghị nên thôi việc tổ chức tuyên truyền trực tiếp đến các địa bàn dân cư ở các địa phương này, đồng thời tìm cách từng bước chuyển sang mô hình tuyên truyền khác có hiệu quả hơn.
Thực trạng người dân ở các địa bàn dân cư các đơn vị cấp huyện thuộc khu vực đồng bằng ngày càng ít đến trụ sở thôn (hoặc nhà sinh hoạt cộng đồng) để nghe tuyên truyền pháp luật, đang là hiện tượng khá phổ biến ở tỉnh Quảng Nam (có lẽ ở nhiều tỉnh khác cũng vậy). Thực tế trong nhiều năm qua và cả hiện nay số người có mặt đã ít mà chủ yếu lại là những "thành phần nòng cốt", do trách nhiệm buộc họ phải có mặt, đó là các vị trong ban nhân dân, ban công tác mặt trận, đại diện các tổ chức đoàn thể, đảng viên ... Nhiều người nói vui đây là các "đại biểu chuyên trách đi họp" của các khu dân cư.
Hiện tượng trên có gì đáng lo ngại không? Để trả lời câu hỏi này, trước hết cần phải tìm hiểu và xác định đúng đắn các nguyên nhân của nó. Theo chúng tôi, thực trạng này có thể bắt nguồn từ mấy nguyên nhân sau đây:
Một là, trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân có nhiều loại nhu cầu khác nhau, như nhu cầu về thưởng thức văn hóa nghệ thuật, giải trí; nhu cầu về tiếp nhận thông tin thời sự, kinh tế, thị trường; nhu cầu tìm hiểu về cách thức làm ăn, kinh doanh, sản xuất; và nhu cầu tìm hiểu pháp luật... Tất cả các nhu cầu này đều là nhu cầu chính đáng và để thỏa mãn các nhu cầu của mình người ta phải sắp xếp sự thỏa mãn ấy theo thứ tự ưu tiên trên cơ sở đòi hỏi của cuộc sống chứ không phải theo mệnh lệnh của người khác. Chúng ta có thể thấy, đối với một người dân bình thường, thì nhu cầu tìm hiểu pháp luật thường được họ xếp vào hàng "ưu tiên" cuối cùng, trừ những người đang gặp rắc rối về pháp lý hay tham gia vào một vụ kiện nào đó thì họ mới đưa nhu cầu tìm hiểu pháp luật lên hàng ưu tiên cao hơn. Trong điều kiện hiện nay, để thỏa mãn các nhu cầu nói trên của mình, người ta không phải đi đâu xa mà có thể khai thác ngày từ phương tiện có sẵn trong nhà của mình đó là truyền hình số với hàng trăm kênh khác nhau, đó là mạng internet với công cụ tìm kiếm có thể tìm được tất cả mọi thứ khi cần, kể cả tìm hiểu pháp luật. Xuất phát từ thực trạng này, nếu một người nào đó do "thiếu trách nhiệm" không đến trụ sở thôn để nghe tuyên truyền pháp luật mà ở nhà thưởng thức các nhu cầu nghe, nhìn khác trên phương tiện thông tin đại chúng, không phải là điều khó hiểu.
Hai là, do công việc làm ăn của người dân ban ngày quá nhiều bận rộn, ban đêm cần có thời gian để nghỉ ngơi, giải trí, làm việc gia đình hoặc xử lý tiếp phần việc của ban ngày còn dang dở... làm cho nhiều người đành không đến dự nghe tuyên truyền pháp luật được.
Ba là, đến trụ sở thôn để nghe tuyên truyền pháp luật, mà pháp luật vốn là thứ khô khan, khó hiểu, nếu gặp phải báo cáo viên nói ít hấp dẫn thì người nghe sẽ ngán và lần sau sẽ không muốn đi nghe nữa. Trong khi đó trên các phương tiện nghe nhìn công cộng hàng ngày, hằng giờ vẫn thường xuyên đăng tải hoặc giới thiệu các quy định của pháp luật (dưới nhiều hình thức khác nhau) đáp ứng khá đầy đủ nhu cầu tìm hiểu của người dân, qua đó nhiều người nắm vẫn được pháp luật mà không cần phải đến trụ sở thôn.
Từ thực trạng trên, nhiều địa phương cho rằng việc tổ chức tuyên truyền pháp luật trực tiếp đến từng khu dân cư (thôn, khối phố, ...) trong thời gian đến nếu tiếp tục được tổ chức thì tình hình cũng sẽ không khá hơn mà kết quả cũng như hiệu quả chỉ là những con số mang tính định lượng (số cuộc tuyên truyền được thực hiện, số tài liệu được cấp phát, số người tham gia nghe...) hơn là định tính.
Nguyên nhân của thực trạng trên chúng tôi cho rằng nó có tính quy luật theo sự phát triển của xã hội; mà đã là quy luật của cuộc sống xã hội thì chúng ta phải tuân theo và tìm giải pháp cho phù hợp với nó hơn là khiên cưỡng cố chấp.
Vậy giải pháp mới cho công tác tuyên truyền pháp luật đến các khu dân cư thôn, tổ, khối phố (trước hết nói trong phạm vi các huyện đồng bằng) trong thời gian đến là gì? Câu trả lời, theo tôi là không nên tiếp tục phương cách cũ nữa, vì trong điều kiện "khả năng nghe" của nhiều người dân ở khu vực đồng bằng đã có sự thay đổi tiến bộ trong khi "khả năng nói" của đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật hiện nay chưa có sự đồng đều và nhìn chung là chưa đáp ứng được yêu cầu. Tùy tình hình ở mỗi địa phương, hoạt động tuyên truyền trực tiếp có thể dừng lại ở "đầu mối cuối cùng" của hệ thống chính trị, tức là đến đội ngũ chi ủy, ban nhân dân, ban công tác mặt trận, trưởng các tổ chức đoàn thể ở cấp thôn, tổ, khối phố... bằng các hội nghị tuyên truyền được tổ chức ở cấp xã do báo cáo viên có nhiều kinh nghiệm và kỹ năng được phân công thực hiện. Sau hội nghị tuyên truyền ở cấp xã, lực lượng thuộc "đầu mối cuối cùng" của hệ thống chính trị sẽ tiếp tục tạo ra sự "lan tỏa" dần dần trong cộng đồng dân cư thông qua các hoạt động tiếp xúc sinh hoạt trong cuộc sống đời thường với người dân.
Bên cạnh cách làm nêu trên, chúng ta cần có sự linh hoạt đối với các thôn, tổ, cụm dân cư,... ở địa bàn nào người dân thực sự có nhu cầu tìm hiểu chính sách, pháp luật (thường là các điểm có thu hồi đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng hoặc điểm nóng về tệ nạn xã hội...), các địa phương cần tổ chức các hình thức tuyên truyền đặc thù, như tổ chức thông tin, đối thoại chính sách; tư vấn pháp luật, phiên tòa lưu động... nhằm đáp ứng thiết thực nhu cầu tìm hiểu pháp luật của người dân.
Ngoài ra, cần giới thiệu cho mọi người dân biết địa chỉ các cổng thông tin điện tử của địa phương và trung ương có chức năng tư vấn, giải đáp, tuyên truyền pháp luật để họ có thể tự tra cứu tìm hiểu bất kỳ khi nào họ cần.
Một khi hoàn cảnh xã hội có sự thay đổi, điều kiện sống của người dân có sự phát triển nhất định thì công tác tuyên truyền nói chung, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật nói riêng cũng phải có sự thay đổi thích ứng mới đem lại hiệu quả./.

Quỳnh Ly – Kỳ Sanh