Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (Bộ luật TTHS 2015), được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 27/11/2015 và có hiệu lực từ 01/7/2016, có nhiều quy định mới nhằm bảo đảm tốt hơn việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các đối tượng chính sách, mà cụ thể là bổ sung tư cách người bào chữa cho người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo khi tham gia tố tụng của Trợ giúp viên pháp lý (TGVPL).

Theo quy định tại Điều 21 Luật Trợ giúp pháp lý 2006, TGVPL được thực hiện TGPL bằng hình thức tham gia tố tụng với tư cách người đại diện hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo; người bảo vệ quyền lợi của đương sự trong vụ án hình sự. Tại Điều 10 Thông tư liên tịch số 11 ngày 4/7/2013 của liên Bộ Tư pháp - Tài chính - Công an - Quốc phòng - TANDTC- VKSNDTC cũng quy định người thực hiện TGPL tham gia TGPL được cấp giấy chứng nhận để tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo; người bảo vệ quyền lợi của đương sự. Ngoài ra, tại khoản 1 Điều 56 Bộ Luật TTHS 2003 quy định người bào chữa gồm: luật sư; người đại diện hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo; bào chữa viên nhân dân.  

Như vậy, theo các quy định trên thì TGVPL chỉ được tham gia tố tụng để bào chữa với tư cách là người đại diện hợp pháp của người tạm giữ, bị can, bị cáo; người bảo vệ quyền lợi của đương sự. Dẫn đến việc tổ chức triển khai TGPL còn gặp nhiều khó khăn, nhất là sự phối kết hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng.

Chính vì vậy, Bộ Luật TTHS 2015 đã bổ sung thêm TGVPL là người bào chữa: “TGVPL trong trường hợp người bị buộc tội thuộc đối tượng được TGPL” (điểm d khoản 2 Điều 72 Bộ luật TTHS 2015). Tại Điều 71 Bộ luật TTHS 2015 quy định rõ trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng: “Trường hợp người bị buộc tội, người bị hại thuộc diện được TGPL theo quy định của Luật TGPL thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm giải thích cho họ quyền được TGPL; nếu họ đề nghị được TGPL thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng thông báo cho Trung tâm TGPL Nhà nước”. Việc thông báo, giải thích phải ghi vào biên bản.

Đối với trường hợp “chỉ định người bào chữa”, ngoài những trường hợp buộc phải chỉ định người bào chữa nếu người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của những người này không mời người bào chữa đã nêu tại Bộ luật TTHS 2003, Bộ Luật TTHS 2015 mở rộng đối tượng được chỉ định người bào chữa đối với bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân. Đồng thời, quy định trách nhiệm chia sẻ của các tổ chức, ngoài trách nhiệm đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử người bào chữa, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cử bào chữa viên nhân dân bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình, bổ sung quy định Trung tâm TGPL Nhà nước có trách nhiệm cử người bào chữa là TGVPL, luật sư - CTV bào chữa cho người thuộc diện được TGPL(Điều 76 Bộ luật TTHS 2015).

Như vậy, kể từ ngày 01/7/2016, TGVPL sẽ có tư cách là người bào chữa khi tham gia tố tụng. Hy vọng, quy định này sẽ tạo nên bình đẳng giữa những người tham gia tố tụng, góp phần quan trọng vào việc bảo đảm quyền bào chữa của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý./.

Sao Mai