Theo quy định của Luật Tố tụng hành chính 2010 hiện hành, về nguyên tắc khi cá nhân, cơ quan, tổ chức cho rằng quyền và lợi ích của mình bị xâm phạm thuộc đối tượng khởi kiện thì phải tự mình thực hiện việc khởi kiện chỉ trừ một số trường hợp đặc biệt. Cụ thể là, đối với người khởi kiện là cá nhân chưa thành niên hoặc mất năng lực hành vi dân sự sẽ thực hiện việc khởi kiện thông qua người đại diện theo pháp luật (khoản 4 Điều 48). Những người được coi là đại diện theo pháp luật của người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự  theo quy định tại điểm a, b khoản 2 Điều 54, gồm: cha, mẹ đối với con chưa thành niên, người giám hộ đối với người được giám hộ.

Như vậy, Luật tố tụng hành chính chỉ thừa nhận cho người đại diện theo pháp luật trong 2 trường hợp trên được quyền khởi kiện vụ án hành chính mà không cho phép việc ủy quyền khởi kiện. Do đó khi một khi cá nhân có đầy đủ năng lực hành vi dân sự muốn ủy quyền cho một người khác có năng lực hành vi dân sự thay mặt mình khởi kiện thì không thể thực hiện. Mặc dù trong nhiều trường hợp cá nhân này không thể trực tiếp thực hiện quyền khởi kiện của mình vì một số lý do khách quan hoặc chủ quan như ốm đau, già yếu, đi công tác nước ngoài…Đối với những trường hợp này rất cần việc ủy quyền để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ nhưng Luật tố tụng hành chính lại chưa có quy định về vấn đề ủy quyền khởi kiện trong vụ án hành chính. Điều đó đã hạn chế, cản trở việc khởi kiện của các cá nhân, cơ quan, tổ chức trong xã hội.

Cũng là một phương thức giải quyết tranh chấp hành chính nhưng trong khiếu nại hành chính, pháp luật có ghi nhận về vấn đề ủy quyền thực hiện việc khiếu nại cụ thể là điểm a khoản 1 Điều 17 Luật khiếu nại tố cáo năm 1998, sửa đổi bổ sung năm 2004, 2005. Đặc biệt, trong Luật khiếu nại năm 2011 tại điểm a khoản 1 Điều 12, vấn đề ủy quyền thực hiện việc khiếu nại cũng được quy định: “Trường hợp người khiếu nại ốm đau, già yếu, có nhược điểm về thể chất hoặc vì lý do khách quan khác mà không thể tự mình khiếu nại thì được ủy quyền cho cha, mẹ, vợ, chồng, anh, chị, em ruột, con đã thành niên hoặc người khác có năng lực hành vi dân sự đầy đủ để thực hiện việc khiếu nại”.

Khi xem xét Bộ luật Tố tụng Dân sự, có thể thấy vấn đề ủy quyền tham gia tố tụng đã được quy định tại Điều 161: “Cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp khởi kiện vụ án tại Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình”. Đặc biệt, khoản 8 Điều 49 Luật tố tụng hành chính quy định: “Đương sự có quyền ủy quyền bằng văn bản cho luật sư hoặc người khác đại diện cho mình tham gia tố tụng”.

Như vậy, Luật tố tụng hành chính có ghi nhận việc ủy quyền tham gia tố tụng của đương sự. Trong khi đó, xét về bản chất không khác gì so với uỷ quyền thực hiện việc khởi kiện. Vì lẽ đó, thiết nghĩ Luật tố tụng hành chính nên quy định về vấn đề cá nhân được ủy quyền cho cá nhân khác khởi kiện trong một số trường hợp nhất định. Theo đó, điều kiện để Tòa án chấp nhận cá nhân ủy quyền khởi kiện là phải có văn bản ủy quyền hợp pháp theo quy định pháp luật.

Đề xuất này xuất phát từ lý do: việc quy định cá nhân có quyền ủy quyền cho cá nhân khác khởi kiện hoàn toàn không vi phạm đến nguyên tắc quyền quyết định và tự định đoạt của người khởi kiện. Bởi vì họ đã thể hiện quyền quyết định của mình đối với việc có khởi kiện hay không ngay trong chính nội dung văn bản ủy quyền cho cá nhân khác thực hiện khởi kiện thay cho họ. Hơn nữa, quy định này sẽ tạo điều kiện cho các chủ thể có cơ hội được khởi kiện vụ án hành chính khi họ rơi vào những trường hợp không thể tự mình thực hiện việc khởi kiện mà lại không thuộc trường hợp được khởi kiện thông qua người đại diện theo pháp luật. Như thế mới bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dân trong việc thực hiện việc khởi kiện vụ án hành chính vừa tránh sự ủy quyền tràn lan./.

Minh Tâm