2. Thế nào là “nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị” đối với công tác PBGDPL?

Nói đến “nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị” thì việc xác định nhiệm vụ này không chỉ dành riêng công tác PBGDPL mà nhiều loại công tác khác còn quan trọng hơn rất nhiều, như công tác bảo vệ an ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội; công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng; công tác xóa đói giảm nghèo .v.v... và .v.v... Chúng ta thử hình dung xem, vì đã xác định công tác bảo vệ an ninh quốc phòng là “nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị”, nên các cấp, các ngành, các cơ quan, đoàn thể đều yêu cầu được trang bị súng ống, đạn dược... để đề phòng giặc đến, thì xã hội sẽ ra sao? Rõ ràng là không ổn! Hoặc nữa, vì đã xác định công tác xóa đói, giảm nghèo là “nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị” nên mọi ngành, cơ quan đều phải được giao tiền để đi “khảo sát” tìm ra hộ nghèo, hộ đói để giúp đỡ, thử xem có ổn không? Cũng rõ ràng là không ổn! Vậy tại sao công tác PBGDPL cũng được xác định là “nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị”, chúng ta lại hình thành nên “tư duy đề án” để đề nghị cấp có thẩm quyền phê duyệt, rồi ngành nào, cấp nào cũng đề nghị cấp kinh phí để “làm đề án”, sau đó lại “cơm đùm gạo gói” xuống cơ sở để phổ biến pháp luật cho nhân dân? Thực tế cách làm này thời gian qua đã cho thấy như thế nào? Cũng rõ ràng là không ổn! Chúng tôi sẽ chứng minh vấn đề này ở phần sau.

Trở lại vấn đề trên, một lần nữa chúng tôi khẳng định quan điểm chỉ đạo của Đảng tại Chỉ thị số 32-CT/TW coi công tác PBGDPL là “nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị” là hoàn toàn đúng đắn. Nhưng do nhận thức và cách làm của nhiều cấp, nhiều ngành trong thời gian qua chưa có sự thống nhất dẫn đến việc tổ chức triển khai thực hiện gây ra nhiều bất cập trong thực tiễn.

Trong từng lĩnh vực công tác thuộc “nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị”, lĩnh vực nào cũng có cơ quan nòng cốt, cơ quan phối hợp được phân định với chức năng trách nhiệm rõ ràng; trong đó cơ quan nòng cốt đóng vai trò chủ lực, điều hành và quyết định công việc; cơ quan phối hợp có trách nhiệm tham gia thực hiện một cách tích cực các yêu cầu của cơ quan nòng cốt mà không được từ chối vì bất cứ lý do gì.

Trong công tác PBGDPL, Bộ Tư pháp được xác định là cơ quan Thường trực Hội đồng phối hợp PBGDPL ở cấp Trung ương, Sở Tư pháp và Phòng Tư pháp được coi là Thường trực Hội đồng phối hợp PBGDPL ở cấp tỉnh, huyện; đó là các cơ quan nòng cốt trong công tác PBGDPL ở các cấp; và ở cấp xã công chức tư pháp – hộ tịch là lực lượng nòng cốt ở cơ sở.

Nếu như ngành Tư pháp tự xác định đúng vị trí chức năng và thực hiện đầy đủ nhiệm vụ của cơ quan nòng cốt trong công tác PBGDPL thì các ngành khác tham gia phối hợp vào nhiệm vụ này sẽ gọn nhẹ hơn nhiều chứ không phải trực tiếp gánh vác việc chủ trì thực hiện các đề án khá tốn kém như hiện nay.

Đối tượng của công tác PBGDPL có nhiều cách phân loại khác nhau, nhưng suy cho cùng thì chỉ có hai nhóm đối tượng cơ bản là “cán bộ” và “nhân dân”. Phân loại theo cách này, nhóm “cán bộ” được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm cán bộ, công chức, viên chức, chiến sỹ trong các lực lượng vũ trang (nói chung là tất cả các đối tượng đang làm việc trong các cơ quan, tổ chức và hưởng lương từ ngân sách nhà nước). Nhóm “nhân dân” cũng được hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm mọi thành phần  nhân dân ở các địa bàn dân cư (nói chung là tất cả các đối tượng không hưởng lương từ ngân sách nhà nước hoặc hưởng lương nhưng đó là lương hưu và trợ cấp xã hội).

Đối với nhóm “cán bộ”, đây là nhóm có tổ chức và được quản lý chặt chẽ bằng nội quy, kỷ luật cơ quan, nếu Thủ trưởng các cấp, ngành, cơ quan, đơn vị thực hiện tốt nhiệm vụ PBGDPL cho nhóm này và biến nó thành nền nếp thường xuyên, thì đó chính là cả hệ thống chính trị đã làm nhiệm vụ PBGDPL rồi còn gì.

Đối với nhóm “nhân dân”, đây là nhóm đối tượng rộng lớn thuộc phạm vi trách nhiệm chính của Hội đồng phối hợp PBGDPL các cấp mà cơ quan nòng cốt trực tiếp là cơ quan Tư pháp các cấp. Các cơ quan thành viên của Hội đồng phối hợp trong hệ thống chính trị các cấp thực hiện nhiệm vụ theo yêu cầu của cơ quan nòng cốt là tham gia biên soạn đề cương, tài liệu hướng dẫn công tác PBGDPL; cung cấp số liệu, tài liệu về kết quả thi hành luật; cử báo cáo viên pháp luật chuyên ngành tham gia PBGDPL cho cán bộ và nhân dân.

3. Thực trạng công tác triển khai thực hiện đề án PBGDPL của các cấp, các ngành đã và đang diễn ra như thế nào?

Theo Luật ngân sách nhà nước, đề án được triển khai ở cấp nào thì ngân sách nhà nước cấp đó bảo đảm. Kinh phí cấp cho việc thực hiện các đề án ở cấp trung ương tính bằng đơn vịtỉ đồng; xuống cấp tỉnh tính bằng đơn vị trăm triệu đồng; đến cấp huyện tính bằng đơn vị chục triệu đồng và đến cấp xã thì chỉ còn ở đơn vị triệu đồng. Nhân dân là đối tượng hưởng thụ trực tiếp của các đề án PBGDPL, nhưng nhìn vào bức tranh tài chính khái quát trên đây chúng ta thấy rằng cấp nào càng xa cơ sở càng được cấp nhiều tiền và ngược lại, cấp ở gần dân nhất là cấp xã thì nhiều nơi không lo nỗi vài triệu đồng cho một năm công tác PBGDPL.

Vậy các cấp các ngành triển khai thực hiện đề án PBGDPL trong thời gian qua như thế nào?

Theo chúng tôi được biết ở cấp trung ương, các bộ, ngành triển khai thực hiện đề án PBGDPL bằng các công việc hội nghị, hội thảo, tập huấn, biên soạn và in ấn tài liệu để cấp phát xuống cho cấp dưới. Một số bộ, ngành còn trực tiếp xuống phối hợp với cấp tỉnh, cấp huyện để mở lớp tập huấn kiến thức pháp luật cho cán bộ quân dân chính cấp cơ sở, với chi phí cho mỗi lớp từ 100 đến 150 triệu đồng. Ở Quảng Nam số tiền 100 triệu đồng là khoản ngân sách cấp cho công tác PBGDPL của hai huyện (ở mức trung bình) trong một năm. Điều đáng nói ở đây là các lớp tập huấn này cấp trung ương lo về mặt tổ chức, còn nội dung tập huấn và báo cáo viên thì cấp cấp tỉnh (hoặc huyện) đảm nhiệm.

Căn cứ theo hướng dẫn của các bộ, ngành trung ương, các sở, ngành ở cấp tỉnh xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện đề án trình UBND tỉnh phê duyệt và cấp kinh phí từ nguồn ngân sách địa phương. Kinh phí đề nghị cấp phát của mỗi sở, ngành từ vài trăm đến ba bốn trăm triệu đồng cho một năm thực hiện. Qua theo dõi tổng hợp nội dung thực hiện đề án trong kế hoạch chi tiết của các sở, ngành cũng chỉ loanh quanh mấy hình thức như mở lớp tập huấn, in tài liệu, in tờ gấp để cấp phát cho người dân. Nhưng mở lớp tập huấn thì mở ở đâu? Rõ ràng cơ quan cấp tỉnh phải “cơm đùm gạo gói” xuống liên hệ phối hợp với cấp huyện để xuống cấp xã tổ chức. Như tỉnh Quảng Nam rộng lớn đến 244 đơn vị cấp xã thì cơ quan cấp tỉnh làm sao tổ chức hết được? Vả lại, nếu tổ chức được thì cấp huyện sẽ làm gì với việc triển khai các đề án PBGDPL? Thực tế thì mỗi đơn vị sở, ngành cấp tỉnh tham gia thực hiện đề án cũng chỉ tổ chức được ở vài chục đơn vị cấp xã, thì được coi là giỏi lắm rồi. Bởi công tác PBGDPL, ngoài ngành Tư pháp, thì các ngành khác là lực lượng không chuyên nghiệp làm sao có thể “bao cân” hết các địa bàn, chuyên sâu hết các hình thức PBGDPL được. Điều đáng nói ở đây là, các sở, ngành ở cấp tỉnh xuống cơ sở làm PBGDPL chỉ hơn cấp huyện ở chổ có kinh phí nhiều hơn, chứ nội dung không hay hơn, cách làm chẳng mới hơn cấp huyện; nhiều sở, ngành phải mời báo cáo viên của địa phương tập huấn nội dung còn mình chỉ lo việc tổ chức sự kiện, kinh phí cho mỗi lớp cũng từ vài ba chục triệu đồng trở lên.

Việc triển khai thực hiện các đề án PBGDPL ở cấp huyện như thế nào? Do ngân sách địa phương ở cấp này hầu như không thể bố trí cho các phòng, ban chuyên môn liên quan để thực hiện đề án theo hướng dẫn của cấp trên, như ở cấp tỉnh và cấp trung ương. Do đó với khoản ngân sách bố trí hằng năm cho công tác PBGDPL (từ 50 triệu đồng đến vài trăm triệu đồng tùy theo từng huyện, thành phố), Phòng Tư pháp căn cứ vào tình hình thực tế của địa phương chủ động xác định công việc cần thực hiện sao cho có hiệu quả. Điều đáng chú ý là tuy kinh phí được bố trí hằng năm có mức độ, nhưng mô hình và cách làm PBGDPL ở cấp huyện xem ra có hiệu quả gấp nhiều lần so với cấp tỉnh và cấp trung ương, vì đây là cấp gần cơ sở, có thể chỉ đạo trực tiếp và kịp thời hỗ trợ bổ khuyết cho cơ sở.

Tình trạng các cấp trung ương, tỉnh và huyện trực tiếp xuống cơ sở tổ chức mở lớp tập huấn pháp luật trong thời gian qua cũng như hiện nay, đã làm cho không ít địa phương bị “choáng” vì phải liên tục tiếp và phối hợp với cấp trên, mất nhiều thời gian mà hiệu quả đem lại không cao. Tình trạng “nhiều chân xỏ chung một giày” trong công tác PBGDPL như hiện nay, làm cho nhiều bộ (sở), ngành phải “nhảy lò cò” với nhau, trong khi pháp luật đến với người dân theo kênh này lại ở trong tình trạng “mưa không thấm đất”. (Còn tiếp…)

Đặng Văn & Thái Nguyên