Để khắc phục những hạn chế của Luật Kế toán năm 2003, tạo điều kiện cho việc tăng cường quản lý, giám sát của Nhà nước, giám sát của cộng đồng doanh nghiệp, nhà đầu tư và của người dân góp phần nâng cao chất lượng kế toán, đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch đối với đơn vị kế toán cũng như toàn xã hội; ngày 20/11/2015, tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Luật Kế toán (mới) thay thế Luật Kế toán năm 2003. Luật này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2017. Dưới đây là một số nội dung mới của Luật Kế toán năm 2015:

1. Về nguyên tắc kế toán: Luật Kế toán 2015 bổ sung nguyên tắc “giá trị hợp lý” (Điều 6). Theo đó, giá trị tài sản và nợ phải trả được ghi nhận ban đầu theo giá trị gốc. Sau đó, đối với một số loại tài sản hoặc nợ phải trả mà giá trị biến động thường xuyên theo giá thị trường và giá trị của chúng có thể xác định lại một cách đáng tin cậy thì được ghi nhận theo “giá trị hợp lý” tại thời điểm cuối kỳ lập báo cáo tài chính. Luật cũng giao Bộ Tài chính quy định cụ thể các loại tài sản và nợ phải trả được đánh giá lại theo “giá trị hợp lý”, phương pháp kế toán ghi nhận và đánh giá lại theo “giá trị hợp lý”.

2. Về chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán: Luật năm 2015 bổ sung quy định chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán (Điều 7). Đó là những quy định và hướng dẫn về nguyên tắc, nội dung áp dụng các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp đối với người làm kế toán, kế toán viên hành nghề, doanh nghiệp và hộ kinh doanh dịch vụ kế toán. Việc bổ sung quy định về chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán nhằm giúp cho người làm kế toán, hộ kinh doanh dịch vụ kế toán đảm bảo tuân thủ quy định chung của nghề nghiệp kế toán. Luật cũng giao Bộ Tài chính quy định chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán trên cơ sở chuẩn mực quốc tế phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam.

3. Về các hành vi bị cấm: Tại Điều 13 của Luật năm 2015 bổ sung một số hành vi bị cấm nhằm bao quát được tất cả các hành vi gian lận, sai phạm trong quá trình thực hiện Luật, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho việc xử lý vi phạm. Các hành vi bị cấm được bổ sung, đó là: a) Lập hai hệ thống sổ kế toán tài chính trở lên hoặc cung cấp, công bố các báo cáo tài chính có số liệu không đồng nhất trong cùng một kỳ kế toán; b) Thuê, mượn, cho thuê, cho mượn chứng chỉ kế toán viên, Giấy chứng nhận đăng ký hành nghề dịch vụ kế toán dưới mọi hình thức; c) Kinh doanh dịch vụ kế toán khi chưa được cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kế toán hoặc hành nghề dịch vụ kế toán khi không bảo đảm điều kiện quy định của Luật này; d) Thuê cá nhân, tổ chức không đủ điều kiện hành nghề, điều kiện kinh doanh dịch vụ kế toán cung cấp dịch vụ kế toán cho đơn vị mình; e) Kế toán viên hành nghề và doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ kế toán thông đồng, móc nối với khách hàng để cung cấp, xác nhận thông tin, số liệu kế toán sai sự thật.

4. Về chứng từ kế toán điện tử, sổ sách kế toán trên phương tiện điện tử: Ngoài việc kế thừa quy định của Luật kế toán năm 2003 là chứng từ điện tử, sổ sách kế toán trên phương tiện điện tử sau khi khóa sổ được in ra giấy, làm các thủ tục và lưu trữ theo quy định; Luật Kế toán năm 2015 bổ sung quy định đối với trường hợp không in ra giấy mà lưu trữ trên các phương tiện điện tử thì phải bảo đảm an toàn, bảo mật thông tin dữ liệu và phải bảo đảm tra cứu được trong thời hạn lưu trữ.

5. Về tài khoản kế toán: Luật năm 2015 bổ sung quy định về hệ thống tài khoản áp dụng cho đơn vị kế toán có nhiệm vụ thu, chi ngân sách nhà nước, đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước, đơn vị không sử dung ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và đơn vị kế toán khác (Điều 22).

6. Về báo cáo tài chính nhà nước: Luật năm 2015 bổ sung quy định mới về báo cáo tài chính nhà nước (Điều 30). Báo cáo này cung cấp thông tin về tình hình thu, chi ngân sách nhà nước, các quỹ tài chính nhà nước, nợ công, vốn nhà nước tại doanh nghiệp, tài sản, nguồn vốn và sử dụng nguồn vốn của Nhà nước. Báo cáo tài chính nhà nước bao gồm: Báo cáo tình hình tài chính; báo cáo kết quả hoạt động; báo cáo lưu chuyển tiền tệ; thuyết minh báo cáo tài chính. Ngoài ra, Luật còn quy định trách nhiệm lập báo cáo tài chính nhà nước của Bộ Tài chính và các cơ quan có liên quan.

7. Về kiểm tra kế toán: Luật bổ sung quy định về cơ quan có thẩm quyền quyết định kiểm tra kế toán bao gồm: Bộ Tài chính, các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và cơ quan khác ở Trung ương quyết định kiểm tra kế toán các đơn vị kế toán trong lĩnh vực được phân công phụ trách; Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định kiểm tra kế toán các đơn vị kế toán ở địa phương do mình quản lý; đơn vị cấp trên quyết định kiểm tra kế toán đối với đơn vị trực thuộc (Điều 34).

Ngoài các cơ quan nêu trên, cơ quan thanh tra nhà nước, thanh tra chuyên ngành về tài chính, Kiểm toán nhà nước, cơ quan thuế khi thực hiện nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra, kiểm toán các đơn vị kế toán cũng có quyền kiểm tra kế toán.

8. Về kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ: Luật bổ sung thêm quy định kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ nhằm tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong công tác kế toán (Điều 39).

9. Bổ sung trách nhiệm người đại diện theo pháp luật của đơn vị kế toán và kế toán trưởng: Theo đó, ngoài trách nhiệm của người đại diện pháp luật của đơn vị kế toán đã được quy định trong Luật Kế toán năm 2003, Luật Kế toán năm 2015 đã bổ sung thêm các quy định: a) Chịu trách nhiệm liên đới đối với các sai phạm do người khác gây ra nhưng thuộc trách nhiệm của mình; b) Tổ chức kiểm tra kế toán nội bộ đơn vị và kiểm tra kế toán các đơn vị cấp dưới. Luật bổ sung trách nhiệm của kế toán trưởng phải lập báo cáo tài chính tuân thủ chế độ kế toán và chuẩn mực kế toán (Điều 55).

10. Về kinh doanh dịch vụ kế toán: Luật Kế toán 2015 bổ sung quy định “kế toán viên hành nghề” (Điều 3). Theo đó, người có chứng chỉ kế toán viên hoặc chứng chỉ kiểm toán viên: Có năng lực hành vi dân sự; có thời gian công tác thực tế về tài chính, kế toán, kiểm toán từ 36 tháng trở lên kể từ thời điểm tốt nghiệp đại học; tham gia đầy đủ chương trình cập nhật kiến thức sẽ được đăng ký hành nghề và được công nhận là kế toán viên hành nghề (Điều 58). Về điều kiện kinh doanh dịch vụ kế toán, Luật quy định đối với doanh nghiệp phải có ít nhất hai người là kế toán viên hành nghề (Điều 60); đối với cá nhân phải thành lập hộ kinh doanh và cá nhân đó phải là kế toán viên hành nghề (Điều 65).

11. Về tổ chức nghề nghiệp kế toán: Để tăng cường vai trò của tổ chức nghề nghiệp về kế toán, Luật bổ sung thêm 01 điều (Điều 70) quy định về vấn đề này. Theo đó tổ chức nghề nghiệp kế toán được bồi dưỡng, cập nhật kiến thức cho người làm kế toán, kế toán viên hành nghề và thực hiện một số nhiệm vụ liên quan đến hoạt động kế toán do Chính phủ quy định./.

Nguyễn Kỳ Sanh