Trong thời gian qua hoạt động TGPL đã tham gia tích cực vào công việc PBGDPL, góp phần nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật, hạn chế các loại mâu thuẫn, tranh chấp, khiếu nại có thể xảy ra trong các cộng đồng dân. Và suy rộng ra, TGPL còn góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật, bảo đảm thực thi Công ước quyền dân sự và chính trị mà Việt Nam là quốc gia thành viên. Một số kết quả PBGDPL cho các nhóm đối tượng đặc thù có thể kể đến như:
Đối với người khuyết tật: Được thực hiện lồng ghép theo Quyết định số 32/2016/QĐ-TTg ngày 08/8/2016 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách TGPL cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số tại các huyện nghèo, xã nghèo thôn, bản đặc biệt khó khăn giai đoạn 2016 - 2020. Từ năm 2017 đến tháng 6/2019, Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh đã tổ chức các đợt truyền thông về TGPL nhằm nâng cao nhận thức của người dân cho 7.817 người tham dự, trong đó có hơn 90 người là đối tượng khuyết tật có khó khăn về tài chính. Bên cạnh đó, Trung tâm đã tiến hành xây dựng các chuyên trang, chuyên mục về TGPL bằng tiếng Việt để cung cấp cho UBND các xã và tiến hành ký kết 93 hợp đồng phát thanh trên Đài truyền thanh cơ sở để truyền thông pháp luật về TGPL cho các đối tượng được TGPL trong đó có đối tượng là người khuyết tật có khó khăn về tài chính.
Từ năm 2015 - 2019, hằng năm, Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Quảng Nam phối hợp với Hội người khuyết tật tỉnh Quảng Nam tổ chức lớp tập huấn để bồi dưỡng kỹ năng TGPL cho những người thực hiện TGPL và thành viên Hội người khuyết tật thuộc các huyện, thành phố trong tỉnh với số người tham dự mỗi lớp hơn 70 người (với tổng số người 345). Được thực hiện lồng ghép với các đối tượng được TGPL khác theo quy định của Quyết định 52/2010/QĐ-TTg và Quyết định số 59/2012/QĐ-TTg: Từ năm 2012-2016, Trung tâm và các Chi nhánh đã trực tiếp tư vấn cho 177 đối tượng với 177 vụ việc. Trong đó các lĩnh vực được TGPL gồm: Ứu đãi xã hội: 59; hôn nhân gia đình: 17: Đất đai: 36; dân sự: 32; Lao động việc làm: 17 và lĩnh vực khác: 16.
Bên cạnh đó, còn tư vấn tại trụ sở cho 71 vụ việc cho đối tượng là người khuyết tật, thuộc các lĩnh vực: Đất đai: 22; dân sự: 21; Chính sách - ưu đãi xã hội: 19; hình sự: 02; Lao động việc làm: 04 và lĩnh vực khác: 03. Trung tâm và các Chi nhánh của Trung tâm đã ra quyết định cử TGVPL và Luật sư TGPL tham gia tố tụng bào chữa, bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho đối tượng là người khuyết tật và người khuyết tật có khó khăn về tài chính 74 vụ việc. Trong đó hình sự: 35 vụ việc; dân sự: 34 và hôn nhân gia đình: 05.
Đối với đồng bào dân tộc thiểu số: Trong năm 2016, Trung tâm thực hiện TGPL lưu động theo Quyết định số 59/2012/QĐ-TTg từ nguồn kinh phí xin chuyển từ năm 2015. Về TGPL lưu động: 05 đợt/03 huyện/thị xã trên địa bàn tỉnh; số vụ việc: 109; số người tham dự là 431 người. Sau khi Chương trình này kết thúc năm 2016, Trung tâm bắt đầu triển khai thực hiện chính sách hỗ trợ pháp lý theo Quyết định số 32/2016/QĐ-TTg, cụ thể Trung tâm đã thực hiện hỗ trợ tham gia tố tụng cho: 111 vụ (dân sự 31 vụ, hình sự 80 vụ) có tính chất phức tạp hoặc điển hình từ 2017 đến 2019. Đã thiết lập đường dây nóng đặt tại Trung tâm TGPL Nhà nước để đối tượng có nhu cầu được TGPL thì được tư vấn, hướng dẫn kịp thời thông qua số điện thoại 0235.352.7777.
Để nâng cao năng lực cho người thực hiện TGPL, trong thời gian qua Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Quảng Nam đã tham mưu Sở Tư pháp mở 03 lớp tập huấn nghiệp vụ TGPL cho thành viên Câu lạc bộ TGPL, người thực hiện TGPL ở địa bàn 09 huyện miền núi với hơn 205 người tham dự. Đã thực hiện truyền thông về TGPL tại địa bàn 09 huyện miền núi: Bắc Trà My, Nam Trà My, Đông Giang, Tây Giang, Nam Giang, Phước Sơn, Hiệp Đức, Tiên Phước, Nông Sơn với số lượng người đến tham dự là: 6503 người, tư vấn trực tiếp cho 926 đối tượng có yêu cầu, thuộc lĩnh vực: chính sách – Ưu đãi xã hội : 263; dân sự: 133; hình sự : 137; HNGĐ: 92; đất đai: 194; LĐVL: 43; khác: 64.
Đối với nhóm nạn nhân bạo lực gia đình: Nhóm này chưa có chương trình riêng như người khuyết tật và đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, Trung tâm TGPL vẫn chú trong tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, để bào chữa, bảo vệ cho đối tượng này khi có sự việc bạo lực xảy ra. Trong 5 năm, từ năm 2015-2019, Trung tâm và các chi nhánh TGPL đã thụ lý để tư vấn cho 75 vụ việc và tham gia tố tụng để bảo vệ quyền lợi cho người bị bạo lực gia đình 90 vụ việc. Các vụ việc này chủ yếu là xử lý hành chính về hành vi hành hạ người khác và tội cố ý gây thương tích, giết người, hiếp dâm, dâm ô trẻ em....Địa bàn xảy ra nhiều là những huyện miền núi như : Nam Trà My, Phước Sơn...
Nhận xét, đánh giá: Thông qua hoạt động TGPL như: tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng, truyền thông, TGPL đã đóng góp tích cực trong công tác PBGDPL cho đối tượng TGPL, trong đó có nhiều đối tượng đặc thù như người khuyết tật, người dân tộc thiểu số, nạn nhân bạo lực gia đình... ; giúp cho đối tượng này nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, tự bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình, góp phần bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ công lý và đảm bảo công bằng xã hội. Đồng thời cũng giúp cho các cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết vụ việc được khách quan, đúng người, đúng tội. Tuy nhiên, toàn bộ hoạt động TGPL dành cho đối tượng đặc thù vẫn chưa có kỹ năng riêng, chưa có bộ máy riêng, chưa đầu tư cơ sở vật chất phục vụ riêng cho đối tượng này, nên thiếu tính chuyên nghiệp và hiệu quả chưa cao.
Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế, vướng mắc:
- Hiện nay, hoạt động TGPL không có kinh phí cho TGPL lưu động, nên việc kết hợp tư vấn pháp luật và PBGDPL cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, ... Trung tâm TGPL sẽ không còn thực hiện nữa. Điều này sẽ làm cho các đối tượng được TGPL ở các vùng này gặp khó khăn hơn khi cần được tiếp cận với các dịch vụ TGPL miễn phí của Nhà nước.
- Hoạt động TGPL chưa có sự phối hợp gắn kết chặt chẽ với hoạt động phổ biến giáo dục pháp luật của các cơ quan liên quan (đặc biệt là cho các đối tượng đặc thù như người khuyết tật, người dân tộc thiểu số,...) do chưa có kế hoạch, chủ trương cụ thể nào từ Trung ương về quan hệ phối kết hợp này, nên mỗi địa phương làm một cách khác nhau, thiếu thống nhất, nên dẫn đến hiệu quả còn hạn chế;
- Mặc dù thực hiện nhiệm vụ TGPL cho đối tượng đặc thù, nhưng hiện nay chưa có TGVPL chuyên trách, chưa có giáo trình, kỹ năng TGPL riêng cho đối tượng đặc thù. Ví dụ kỹ năng TGPL cho người chưa thành niên, người khuyết tật, đòi hỏi người TGVPL phải biết được tâm sinh lý, cách sống, giao tiếp của đối tượng này, có như vậy thì chất lượng cung cấp dịch vụ pháp lý cho từng đối tượng mới được nâng lên và đáp ứng được nhu cầu đặt ra.
Đề xuất giải pháp trong thời gian đến:
- Đề nghị UBND tỉnh và Sở Tư pháp có kế hoạch giao Trung tâm TGPL phối hợp với Phòng PBGDPL tiếp tục thực hiện TGPL lưu động kết hợp với phổ biến, giáo dục pháp luật tại một số xã vùng cao, địa bàn trọng điểm, nhất là những nơi có tình hình phức tạp, thường xảy ra vi phạm pháp luật;
- Luật PBGDPL năm 2012 đã xác định hoạt động TGPL là một hình thức PBGDPL; Trung TGPL là đơn vị thuộc Sở Tư pháp có điều kiện tốt về nguồn nhân lực để tham gia PBGDPL, đề nghị UBND cần nghiên cứu xây dựng mô hình kết hợp TGPL kết hợp PBGDPL một cách cụ thể, rõ ràng về cách thức và nội dung, để hoạt động kết hợp này hiệu quả cao hơn. Ví dụ: một số chương trình PBGDPL cũng cần tính đến việc huy động sự tham gia của Trung tâm TGPL, để Trung tâm vừa đi tư vấn pháp luật vừa kết hợp PBGDPL, có như thế vừa tiết kiệm được kinh phí mà hiệu quả của công tác tuyên truyền chắc chắc sẽ khá hơn. Những năm qua, mỗi năm Trung tâm đã đi truyền thông tại hơn 100 xã miền núi, xã đặc biệt khó khăn.... Trong điều kiện như vậy, nếu có kế hoạch phối hợp PBGDPL một cách cụ thể thì rõ ràng hiệu quả sẽ cao hơn;
- Cần quan tâm bổ sung Trợ giúp viên pháp lý vào đội ngũ Báo cáo viên pháp luật của tỉnh để tạo điều kiện về cung cấp tài liệu, tập huấn chuyên sâu cho các TGVPL về kỹ năng, nghiệp vụ PBGDPL.

TGPL