Liên tiếp trong những tháng gần đây, trên phạm vi cả nước đã xảy ra nhiều vụ việc gây ô nhiễm môi trường làm cá chết hàng loạt ở nhiều nơi, từ các tỉnh duyên hải miền Trung cho đến tận Bà Rịa - Vũng Tàu và một số tỉnh khác.

Việc xả thải gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt là môi trường nước, làm cho không chỉ các loài cá chết hàng loạt mà các loài thủy sinh khác cũng cùng chung số phận, không còn là câu chuyện mới mẻ nữa, nhưng phải nói rằng về tính chất nguy hiểm, phổ biến, quy mô gây hại và tầng suất xảy ra thì càng ngày càng đáng báo động hơn.

Nguyên nhân của vấn nạn trên nằm ở đâu? Có thể do nhiều nguyên nhân, nhưng yếu tố quan trọng nhất vẫn là chưa có cơ chế pháp lý hữu hiệu đủ sức răng đe và trừng phạt những hành vi gây ô nhiễm môi trường của các pháp nhân kinh tế. Vấn đề nằm ở chỗ, việc doanh nghiệp xả thải ra môi trường rồi chấp nhận bị xử lý vi phạm hành chính, so với bồi thường thiệt hại cho người dân và chi phí đầu tư hệ thống xử lý nước thải một cách bài bản thì họ vẫn có lợi hơn nhiều.

Tuy nhiên, kể từ ngày 01/7/2016 tới đây, khi Bộ luật hình sự năm 2015 chính thức có hiệu lực, “câu chuyện xả thải trực tiếp ra môi trường” sẽ có một hướng xử lý hoàn toàn khác.

Bộ luật hình sự năm 2015, đã ban hành cơ chế để xử lý trách nhiệm hình sự đối với các pháp nhân vi phạm pháp luật hình sự. Theo đó, Điều 76, Bộ Luật hình sự năm 2015 đã liệt kê ra 31 loại tội phạm mà các pháp nhân thương mại sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự, trong đó có tội gây ô nhiễm môi trường (Điều 235) và tội huỷ hoại nguồn lợi thuỷ sản (Điều 242).

Đây không phải là những tội phạm mới được quy định tại Bộ Luật hình sự năm 2015. Tuy nhiên, so với Bộ luật hình sự 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009) thì điểm mới của các tội này là trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại (doanh nghiệp). Cụ thể:

Khoản 5 Điều 235 (Tội gây ô nhiễm môi trường), quy định “Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 5.000.000.000 đến 10.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;

c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;

d) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật này, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;

đ) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định từ 01 năm đến 03 năm.”

Khoản 5 Điều 242 (Tội hủy hoại nguồn lợi thủy sản), quy định: “Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;

c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;

d) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định từ 01 năm đến 03 năm hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.”

Như vậy, tùy vào mức độ vi phạm cụ thể mà pháp nhân thương mại sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định tương ứng nêu trên. Điều đáng nói là ngoài các hình phạt chính pháp nhân vi phạm còn có thể bị cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định từ 01 năm đến 03 năm hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

Đây là một chế tài thiết thực, đủ sức răn đe với mọi doanh nghiệp, bởi hình phạt cấm kinh doanh hay cấm hoạt động có thời hạn cũng có thể xem như một án “tử hình” đối với doanh nghiệp. Trong môi trường cạnh tranh như hiện nay, việc bị cấm kinh doanh, sản xuất trong thời hạn 01 đến 03 năm sẽ là con đường ngắn nhất có thể dẫn đến sự sụp đổ, phá sản của một doanh nghiệp.

Và khi cái giá phải trả quá đắt như vậy, liệu có đáng để các nhà đầu tư, các doanh nghiệp đánh đổi? Tin chắc rằng, nếu pháp luật được thực thi nghiêm túc, câu trả lời cho vấn nạn ô nhiễm môi trường do các doanh nghiệp xả thải trái phép sẽ sớm được giải quyết./.

                                                                                                      Vĩnh Can - Kỳ Sanh