Từ 12 trường hợp thu hồi đất quy định tại Điều 38 Luật đất đai 2003, Luật đất đai 2013 bổ sung trường hợp thu hồi đất do có nguy cơ đe dọa đến tính mạng con người và chia thành 4 nhóm thu hồi đất để có quy định riêng về cơ chế xử lý đất thu hồi, tài sản trên đất thu hồi, phù hợp với tính chất của từng nhóm cụ thể. Nhóm I: thu hồi đất vì mục đích quốc phòng an ninh (Điều 61); nhóm II: thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì mục đích quốc gia, công cộng (Điều 62); nhóm III: thu hồi đất do vi phạm pháp luật (Điều 64) và nhóm IV: thu hồi đất do chấm dứt việc sử dụng đất theo pháp luật, tự nguyện trả lại đất, có nguy cơ đe dọa đến tính mạng con người (Điều 65).

Xuất phát từ tính chất đặc thù của các trường hợp thu hồi đất thuộc nhóm I và II, Luật Đất đai 2013 quy định cụ thể tại các Điều 69,70,71. Trình tự, thủ tục thu hồi đất ở nhóm này gồm các bước cụ thể như sau:

Bước 1: xây dựng và thực hiện kế hoạch thu hồi đất, điều tra, khảo sát, đo đạc, kiểm đếm:

UBND cấp có thẩm quyền thu hồi đất ban hành thông báo thu hồi đất (UBND cấp tỉnh thu hồi đất đối với tổ chức, cơ sở tôn giáo…; UBND cấp huyện thu hồi đất đối với hộ gia đình, cá nhân…).

Thông báo thu hồi đất được gởi đến từng người có đất thu hồi, họp phổ biến đến người dân trong khu vực có đất thu hồi và thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng, niêm yết tại trụ sở UBND cấp xã, địa điểm sinh hoạt chung của khu dân cư nơi có đất thu hồi. UBND cấp xã có trách nhiệm phối hợp với tổ chức làm nhiệm bồi thường, giải phóng mặt bằng (BT,GPMB) trong việc triển khai thực hiện kế hoạch thu hồi đất, điều tra, khảo sát, đo đạc, kiểm đếm.

Người sử dụng đất có trách nhiệm phối hợp để thực hiện việc điều tra, khảo sát, đo đạc, xác định diện tích đất, thống kê nhà ở, tài sản khác gắn liền với đất để lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư (BT,HT,TĐC). Trường hợp người sử dụng đất không phối hợp thì UBND cấp xã, Uỷ ban MTTQVN cấp xã vận động, thuyết phục để người sử dụng đất thực hiện. Trong hạn 10 ngày, kể từ ngày vận động mà người sử dụng đất vẫn không phối hợp để thực hiện  nhiện vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng thì Chủ tịch UBND cấp huyện ban hành quyết định kiểm đếm bắt buộc. Người có đất thu hồi có trách nhiệm thực hiện quyết định kiểm đếm bắt buộc, nếu không thực hiện thì Chủ tịch UBND cấp huyện ban hành quyết định cưỡng chế thực hiện quyết định kiểm đếm bắt buộc và tổ chức thực hiện cưỡng chế đó.

Bước 2: Lập, thẩm định phương án BT,HT,TĐC:

Tổ chức làm nhiệm vụ BT,GPMB có trách nhiệm lập phương án BT,HT,TĐC và phối hợp UBND cấp xã nơi có đất thu hồi tổ chức lấy ý kiến về phương án BT, HT, TĐC theo hình thức họp trực tiếp với người dân trong khu vực có đất thu hồi, đồng thời niêm yết phương án tại UBND cấp xã và địa điểm sinh hoạt chung của khu dân cư. Việc lấy ý kiến phải lập thành biên bản, có xác nhận đại diện UBND xã, Uỷ ban MTTQVN cấp xã và đại diện người có đất bị thu hồi.

Tổ chức làm nhiệm vụ BT,GPMB có trách nhiệm tổng hợp ý kiến đóng góp bằng văn bản, nếu còn có ý kiến không đồng ý với phương án thì phối hợp với UBND cấp xã nơi có đất thu hồi tổ chức đối thoại; hoàn chỉnh phương án trình cấp có thẩm quyền. Cơ quan có thẩm quyền thẩm định phương án BT,HT,TĐC trước khi trình UBND có thẩm quyền quyết định thu hồi đất.

Bước 3: Quyết định thu hồi đất, phê duyệt và tổ chức thực hiện phương án BT,HT,TĐC:

UBND cấp có thẩm quyền (tỉnh và huyện) quyết định thu hồi, quyết định phê duyệt phương án BT,HT,TĐC trong cùng một ngày.

Tổ chức làm nhiệm vụ BT,GPMB có trách nhiệm phối hợp UBND cấp xã phổ biến và niêm yết công khai quyết định phê duyệt phương án BT,HT,TĐC tại UBND xã và điểm sinh hoạt chung của khu dân cư nơi có đất thu hồi; gửi quyết định BT,HT,TĐC đến từng người có đất thu hồi; gửi  quyết định bồi thường, hỗ trợ bố trí nhà hoặc đất tái định cư (nếu có), thời gian, địa điểm chi trả bồi thường, hỗ trợ; thời gian bố trí nhà hoặc đất tái định cư (nếu có) và thời gian bàn giao đất đã thu hồi cho tổ chức làm nhiệm vụ BT,GPMB.

Tổ chức thực hiện việc BT,HT,TĐC theo phương án đã được phê duyệt. Trường hợp người có đất thu hồi không bàn giao đất theo phương án đã được duyệt thì UBND cấp xã, Ủy ban MTTQVN cấp xã nơi có đất thu hồi, tổ chức làm nhiệm vụ BT,GPMB vận động, thuyết phục để người có đất thu hồi thực hiện; trường hợp đã thuyết phục mà vẫn không thực hiện thì Chủ tịch UBND cấp huyện ban hành quyết định cưỡng chế và tổ chức thực hiện việc cưỡng chế.

Bước 4: Tổ chức làm nhiệm vụ BT,GPMB có trách nhiệm quản lý đất đã được giải phóng mặt bằng.

Luật đất đai 2013 bắt đầu có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2014, do vậy, những vấn đề mới về thủ tục, trình tự về thu hồi đất trong Luật như đã nêu ở trên sẽ giúp cho các quan hệ pháp luật liên quan đến BT,HT,TĐC được minh bạch hơn, dân chủ hơn, hạn chế đến mức thấp nhất khiếu kiện, khiếu nại xảy ra, đặc biệt là đảm bảo sự hài hòa lợi ích của các bên, trong đó có lợi ích của người sử dụng đất./.

                                                                                      Lê Hằng Vân