Kinh doanh theo phương thức đa cấp (kinh doanh đa cấp) là hình thức kinh doanh thông qua mạng lưới người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau, trong đó, người tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế khác từ hoạt động kinh doanh của mình và của mạng lưới do mình xây dựng.

Trong những năm gần đây, những biến tướng của hình thức kinh doanh theo phương thức bán hàng đa cấp đã và đang lôi kéo một bộ phận rất lớn những người chưa nhận thức đầy đủ về phương thức kinh doanh đa cấp. Điều này gây hậu quả rất lớn về mặt kinh tế và làm xấu đi môi trường kinh doanh lành mạnh của những doanh nghiệp kinh doanh đa cấp hợp pháp.

Mặc dù trước đây, Luật Cạnh tranh năm 2004 và Nghị định 110/2005/NĐ-CP     ngày 24/8/2005 của Chính phủ đã có quy định về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp nhưng thực tế là các cơ quan quản lý chưa thực hiện tốt việc quản lý với hình thức kinh doanh phức tạp này. Chính vì vậy, đã xảy ra những vụ án hình sự lớn xuất phát từ việc kinh doanh theo hình thức đa cấp, trong đó có hàng trăm tỷ đồng của người dân bị các đối tượng lợi dụng vỏ bọc kinh doanh đa cấp để chiếm đoạt, điển hình như vụ án mua bán trực tuyến MB24…

Từ thực trạng đó, ngày 14/5/2014, Chính phủ ban hành Nghị định số 42/2014/NĐ-CP quy định về hoạt động bán hàng đa cấp (sau đây gọi là Nghị định 42). Trong nội dung bài viết này, chúng tôi sẽ giới thiệu một số quy định của Nghị định 42 với mong muốn bạn đọc hiểu thêm về hình thức kinh doanh này để có những nhận thức đúng đắn hơn về hình thức bán hàng đa cấp.

Nghị định 42 quy định về hoạt động bán hàng đa cấp và quản lý hoạt động bán hàng đa cấp, áp dụng đối với doanh nghiệp bán hàng đa cấp, người tham gia bán hàng đa cấp và cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp.

Theo Nghị định 42 những mặt hàng cấm kinh doanh đa cấp bao gồm: hàng hóa thuộc Danh mục hàng hóa cấm kinh doanh, Danh mục hàng hóa hạn chế kinh doanh, hàng hóa đang bị áp dụng biện pháp khẩn cấp buộc phải thu hồi, cấm lưu thông hoặc tạm ngừng lưu thông theo quy định của pháp luật; thuốc; trang thiết bị y tế; các loại thuốc thú y (bao gồm cả thuốc thú y thủy sản), thuốc bảo vệ thực vật; hóa chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong lĩnh vực gia dụng và y tế; các loại hóa chất nguy hiểm và sản phẩm có hóa chất nguy hiểm theo quy định của pháp luật; Cần lưu ý là mọi loại hình dịch vụ hoặc các loại hình kinh doanh khác không phải là mua bán hàng hóa thì không được tiến hành kinh doanh theo phương thức đa cấp, trừ trường hợp pháp luật cho phép.

Nghị định 42 quy định rất cụ thể những hành vi bị cấm trong hoạt động bán hàng đa cấp. Những hành vi này cũng có thể coi là dấu hiệu nhận biết để chúng ta phân biệt giữa hình thức kinh doanh đa cấp hợp pháp và kinh doanh đa cấp bất chính. Khi có bất kỳ doanh nghiệp hoặc cá nhân nào vi phạm những điều dưới đây thì chúng ta phải cảnh giác và tìm hiểu rõ thông tin để tránh trường hợp bị những kẻ lợi dụng vỏ bọc kinh doanh đa cấp trục lợi, dụ dỗ, lôi kéo tham gia:

Đối với doanh nghiệp:

- Yêu cầu người muốn tham gia bán hàng đa cấp phải đặt cọc hoặc đóng một khoản tiền nhất định dưới bất kỳ hình thức nào để được quyền tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp;

- Yêu cầu người muốn tham gia bán hàng đa cấp phải mua một số lượng hàng hóa dưới bất kỳ hình thức nào để được quyền tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp;

- Yêu cầu người tham gia bán hàng đa cấp phải trả thêm một khoản tiền dưới bất kỳ hình thức nào để được quyền duy trì, phát triển hoặc mở rộng mạng lưới bán hàng đa cấp của mình;

- Hạn chế một cách bất hợp lý quyền phát triển mạng lưới của người tham gia bán hàng đa cấp dưới bất kỳ hình thức nào;

- Cho người tham gia bán hàng đa cấp nhận tiền hoa hồng, tiền thưởng, lợi ích kinh tế khác từ việc dụ dỗ người khác tham gia bán hàng đa cấp;

- Từ chối chi trả không có lý do chính đáng các khoản hoa hồng, tiền thưởng hay các lợi ích kinh tế khác mà người tham gia bán hàng đa cấp có quyền hưởng;

- Yêu cầu người tham gia bán hàng đa cấp phải tuyển dụng mới hoặc gia hạn hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp với một số lượng nhất định người tham gia bán hàng đa cấp để được quyền hưởng hoa hồng, tiền thưởng hoặc các lợi ích kinh tế khác;

- Ép buộc người tham gia bán hàng đa cấp phải tham gia các hội nghị, hội thảo, khóa đào tạo trái với quy định của pháp luật và yêu cầu người tham gia hội nghị, hội thảo, khóa đào tạo trả tiền hoặc phí dưới bất kỳ hình thức nào, trừ chi phí hợp lý để mua tài liệu đào tạo;

- Thu phí cấp, đổi thẻ thành viên;

- Không cam kết hoặc cản trở người tham gia bán hàng đa cấp trả lại hàng hóa và nhận lại khoản tiền đã chuyển cho doanh nghiệp đúng theo quy định của pháp luật;

- Cung cấp thông tin sai lệch hoặc gây nhầm lẫn về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp, về tính chất, công dụng của hàng hóa, về hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp để dụ dỗ người khác tham gia bán hàng đa cấp;

- Duy trì nhiều hơn một vị trí kinh doanh đa cấp, hợp đồng bán hàng đa cấp, mã số kinh doanh đa cấp hoặc các hình thức khác tương đương đối với cùng một người tham gia bán hàng đa cấp;

- Kinh doanh theo mô hình kim tự tháp;

- Mua bán hoặc chuyển giao mạng lưới người tham gia bán hàng đa cấp cho doanh nghiệp khác trừ trường hợp mua lại, hợp nhất hoặc sáp nhập doanh nghiệp;

Đối với cá nhân:

- Yêu cầu người muốn tham gia bán hàng đa cấp phải trả một khoản tiền nhất định, nộp tiền đặt cọc hoặc phải mua một lượng hàng hóa nhất định dưới bất kỳ hình thức nào để được quyền tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp;

- Cung cấp thông tin sai lệch hoặc gây nhầm lẫn về lợi ích của việc tham gia bán hàng đa cấp, tính chất, công dụng của hàng hóa, hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp để dụ dỗ người khác tham gia bán hàng đa cấp;

- Tổ chức các buổi hội thảo, hội nghị khách hàng, hội thảo giới thiệu sản phẩm, đào tạo mà không được doanh nghiệp bán hàng đa cấp ủy quyền bằng văn bản;

- Lôi kéo, dụ dỗ, mua chuộc người tham gia bán hàng đa cấp của doanh nghiệp khác tham gia vào mạng lưới của doanh nghiệp mà mình đang tham gia;

- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn, địa vị xã hội để yêu cầu người khác tham gia vào mạng lưới bán hàng đa cấp hoặc mua hàng hóa kinh doanh theo phương thức đa cấp.

Ngoài những quy định chi tiết trên để giúp người dân hiểu rõ bản chất của hoạt động kinh doanh đa cấp bất chính, Nghị định 42 còn quy định về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp như vốn pháp định của doanh nghiệp kinh doanh đa cấp, trình tự thủ tục đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp, cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp…

Theo đó, khi phát hiện thấy những dấu hiệu vi phạm đã được đề cập ở trên, ngoài việc không tham gia vào hệ thống bán hàng đa cấp bất chính đó, người dân có thể báo cho Cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động kinh doanh đa cấp ở cấp tỉnh là Sở Công thương để tiến hành thanh tra, kiểm tra và xử lý nếu có vi phạm.

Nghị định 42 bắt đầu có hiệu lực kể từ ngày 01/7/2014. Hy vọng rằng Nghị định 42 sẽ tạo ra một môi trường kinh doanh đa cấp lành mạnh, góp phần phát triển cho việc lưu thông hàng hóa thông qua thị trường bán lẻ, đồng thời giúp người dân nhận thức rõ hơn về những hoạt động bán hàng đa cấp bất chính góp phần hạn chế tình trạng một bộ phận không nhỏ người dân lương thiện bị dụ dỗ, lôi kéo tham gia vào những mạng lưới bán hàng đa cấp bất chính./.

Lưu La