Trong điều kiện đẩy mạnh cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, việc đổi mới và hoàn thiện các tổ chức bổ trợ tư pháp nói chung và giám định tư pháp nói riêng là một trong những nội dung quan trọng được đề cập trong nhiều Nghị quyết của Đảng. Đặc biệt, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã chỉ rõ: “Hoàn thiện chế định giám định tư pháp. Nhà nước cần đầu tư cho một số lĩnh vực giám định để đáp ứng yêu cầu thường xuyên của hoạt động tố tụng. Thực hiện xã hội hóa đối với các lĩnh vực có nhu cầu giám định không lớn, không thường xuyên. Quy định chặt chẽ, rõ ràng về trình tự, thủ tục, thời hạn trưng cầu và thực hiện giám định. Ban hành quy chuẩn giám định phù hợp với từng lĩnh vực giám định. Xác định rõ cơ chế đánh giá kết luận giám định, bảo đảm đúng đắn, khách quan để làm căn cứ giải quyết vụ việc”.

Trên cơ sở đó, thể chế về công tác giám định tư pháp đã được hoàn thiện một bước, đánh dấu bằng sự ra đời của Pháp lệnh Giám định tư pháp năm 2004. Và Chính phủ đã ban hành Nghị định số 67/2005/NĐ-CP ngày 19/5/2005 hướng dẫn thực hiện một số điều của Pháp lệnh này. Các văn bản về chế độ, chính sách đối với người giám định tư pháp cũng được quan tâm xây dựng và ban hành như Quyết định số 74/2009/QĐ-TTg ngày 07/5/2009 của Thủ tướng Chính phủ về chế độ bồi dưỡng giám định tư pháp; Thông tư số 02/2009/TT-BTP ngày 17/9/2009 của Bộ Tư pháp về chế độ phụ cấp giám định viên tư pháp. Các quy định hướng dẫn thực hiện hoạt động giám định tư pháp trong phạm vi quản lý ngành cũng được quan tâm xây dựng như: Bộ Công an (Thông tư số 09/2006/TT-BCA ngày 22/8/2006),  Bộ Y tế (Thông tư số 04/2007/TT-BYT ngày 12/02/2007), Bộ Xây dựng (Thông tư số 35/2009/TT-BXD ngày 05/10/2009)...

Qua hơn 07 năm triển khai thi hành Pháp lệnh Giám định tư pháp, hệ thống tổ chức giám định tư pháp từ trung ương đến cơ sở đã được củng cố, kiện toàn một bước. Công tác giám định tư pháp cả nước nói chung và trên địa bàn tỉnh Quảng Nam nói riêng đã đạt được những kết quả quan trọng.

- Về đội ngũ cán bộ và cơ sở vật chất: Hiện nay, tỉnh Quảng Nam đã thành lập Phòng Kỹ thuật hình sự thuộc Công an tỉnh và Trung tâm Giám định pháp y thuộc Sở Y tế,với 11 Giám định viên (07 kỹ thuật hình sự và 04 pháp y). Do vậy, đội ngũ nhân lực của 02 đơn vị này cơ bản đáp ứng được yêu cầu công tác. Về cơ sở vật chất cũng đã được trang bị, có phòng làm việc và trụ sở khang trang.

Trong những năm qua, Phòng Kỹ thuật hình sự, Công an tỉnh đã triển khai việc giám định đường vân, giám định tài liệu, phục vụ tốt công tác điều tra, xử lý tội phạm. Kết quả đã giám định được 568 yêu cầu. Đối với Trung tâm Giám định pháp y từ năm 2008 đến nay đã thực hiện được 1.618 trường hợp mổ khám nghiệm tử thi, 3.542 trường hợp giám định thương tích.

- Về công tác quản lý nhà nước: Với tư cách là cơ quan giúp UBND tỉnh quản lý nhà nước về giám định tư pháp, Sở Tư pháp tỉnh Quảng Nam đã phát huy vai trò đầu mối, chủ trì, phối hợp với các đơn vị  liên quan tổ chức quán triệt, nâng cao trách nhiệm cho các cấp, các ngành về vai trò, ý nghĩa của công tác giám định đối với hoạt động tố tụng, cải cách tư pháp, đồng thời đã tham mưu UBND tỉnh tiến hành củng cố, kiện toàn và nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động cho các tổ chức này; tăng cường công tác bồi dưỡng, nâng cao trình độ nghiệp vụ cho đội ngũ  giám định viên trên địa bàn tỉnh.

Tuy nhiên, bên cạnh một số kết quả đạt được như trên, công tác giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh Quảng Nam vẫn còn nhiều hạn chế, đó là:

- Nhận thức của các cấp, các ngành về vị trí, vai trò của giám định tư pháp chưa đầy đủ. Đội ngũ Giám định viên tư pháp chưa thực sự được quan tâm, xây dựng, phát triển một cách bài bản, tổng thể, còn thiếu về số lượng và hạn chế về chất lượng. Chưa quan tâm đến việc bố trí kinh phí để đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ giám định viên và các trang thiết bị phục vụ cho công tác giám định.

- Cơ sở vật chất của hầu hết các tổ chức giám định tư pháp chưa đáp ứng được yêu cầu công việc giám định đặt ra, nhất là các tổ chức pháp y còn rất thiếu thốn, lạc hậu.

- Hiệu quả hoạt động giám định tư pháp còn dừng lại ở mức độ nhất định, như chưa đáp ứng yêu cầu của hoạt động tố tụng theo tinh thần cải cách tư pháp; việc trưng cầu giám định trong nhiều trường hợp còn chưa trúng, chưa đúng với yêu cầu đặt ra của vụ án; chất lượng kết luận giám định tư pháp trong một số trường hợp chưa bảo đảm; việc giám định chưa được thực hiện theo quy trình, quy chuẩn thống nhất nên có tình trạng mâu thuẫn giữa các kết luận giám định, gây phức tạp cho hoạt động tố tụng, điển hình trong hoạt động giám định pháp y thương tích; thời gian giám định thường kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thời hạn tố tụng;

 - Công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động giám định tư pháp còn nhiều bất cập, mô hình tổ chức và cơ chế hoạt động chưa phù hợp. Các tổ chức giám định tư pháp hoạt động theo mô hình ngành dọc, chức năng nhiệm vụ khác nhau. Vì vậy, việc quản lý nhà nước đối với hoạt động này trong thời gian qua không hiệu quả.

- Quản lý về giám định tư pháp thuộc trách nhiệm của nhiều đơn vị liên quan, trong đó, Sở Tư pháp giữ vai trò đầu mối, tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, vai trò quản lý nhà nước của Sở Tư pháp chưa thực sự đi vào chiều sâu, thiếu quyết liệt; công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động giám định tư pháp hầu như còn bỏ ngỏ.

- Công tác phối kết hợp giữa các ngành có chức năng ở địa phương chưa thường xuyên, kịp thời. Một số ngành coi quản lý hoạt động giám định tư pháp là chức năng của ngành Tư pháp. Do đó, chưa kịp thời tham mưu triển khai thực hiện các văn bản của chỉ đạo của Trung ương liên quan đến lĩnh vực quản lý ngành.

Để công tác quản lý nhà nước về giám định tư pháp trong thời gian tới ngày càng có hiệu quả, đi vào chiều sâu, xin nêu một số kiến nghị như sau:

1. Đề nghị Quốc hội sớm ban hành Luật Giám định tư pháp, trong đó xác định rõ đầu mỗi quản lý nhà nước đối với hoạt động giám định tư pháp cho phù hợp với giai đoạn hiện nay.

2. Bộ Tư pháp cần phối hợp với các Bộ, ngành có liên quan thường xuyên tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, kiến thức pháp luật cho đội ngũ giám định viên theo từng lĩnh vực và quan tâm đầu tư kinh phí, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ việc giám định.

3. Về phía địa phương, Sở Tư pháp tỉnh Quảng Nam cần tích cực tham mưu UBND tỉnh chỉ đạo triển khai thực hiện các văn bản liên quan đến lĩnh vực giám định tư pháp cho các ngành, địa phương và đội ngũ cán bộ chủ chốt của tỉnh, huyện để nâng cao nhận thức đối với lĩnh vực này, nhất là khi Luật Giám định tư pháp được Quốc hội thông qua. Phối hợp với các sở, ngành liên quan tích cực tham mưu UBND tỉnh ban hành các văn bản để triển khai thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Tư pháp đối với tổ chức và hoạt động giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh, nhất là khẩn trương triển khai thực hiện Quyết định số 258/QĐ-TTg ngày 11/02/2010 của Thủ tướng Chính phủ về đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp./.

                                                                                      Bùi Xuân Hiếu