Thực tiễn, công tác thi hành án dân sự (THADS) trong những năm qua đã có nhiều tiến bộ quan trọng, với những bước hoàn thiện về trình tự, thủ tục tạo điều kiện tháo gỡ những vướng mắc để nâng cao hiệu quả trong công tác này, góp phần đáng kể vào công cuộc đổi mới của đất nước. Tuy nhiên, đi vào từng khía cạnh công việc cụ thể thì có thể thấy thủ tục về THADS còn nhiều quy định phức tạp, thủ tục kéo dài, tốn kém, đơn cử như thủ tục trả đơn yêu cầu THA đối với doanh nghiệp.  

Thực chất của thủ tục trả lại đơn yều cầu THA là một thủ tục hành chính của Thủ trưởng Cơ quan THADS, việc trả lại đơn yêu cầu THA không làm thay đổi hay chấm dứt quyền, nghĩa vụ của các bên đương sự trong bản án, quyết định của Tòa án, mà nó chỉ làm thay đổi về thời điểm thực hiện các quyền, nghĩa vụ đó mà thôi. Tuy nhiên, cần hiểu rằng về bản chất thì quyền và nghĩa vụ của các đương sự theo bản án, quyết định chưa được bảo đảm triệt để và trách nhiệm của Cơ quan THADS cũng như Chấp hành viên sẽ lại tiếp tục phát sinh khi người được THA có đơn yêu cầu và đủ điều kiện thụ lý trở lại theo quy định của pháp luật.

Cơ sở pháp lý để thực hiện thủ tục này được quy định tại Điều 51 Luật THADS, tuy nhiên khi áp dụng quy định này tùy theo từng trường hợp cụ thể, Cơ quan THADS cần phải áp dụng một số văn bản pháp luật khác có liên quan.

Điều 51 Luật THADS quy định:

"1. Thủ trưởng cơ quan THADS ra quyết định trả lại đơn yêu cầu THA trong các trường hợp sau đây:

a) Người phải THA không có tài sản để THA hoặc có tài sản nhưng giá trị tài sản chỉ đủ để thanh toán chi phí cưỡng chế THA hoặc tài sản đó theo quy định của pháp luật không được xử lý để THA;

b) Người phải THA không có thu nhập hoặc mức thu nhập thấp, chỉ bảo đảm cuộc sống tối thiểu cho người phải THA và gia đình;

c) Tài sản kê biên không bán được mà người được THA không nhận để THA;

d) Người phải THA phải thi hành nghĩa vụ về trả vật đặc định nhưng vật phải trả không còn hoặc hư hỏng đến mức không thể sử dụng được mà đương sự không có thoả thuận khác.

2. Khi người phải THA có điều kiện thi hành thì người được THA có quyền yêu cầu thi hành bản án, quyết định trong thời hạn quy định tại khoản 1 Điều 30 của Luật này, kể từ ngày phát hiện người phải THA có điều kiện thi hành."

Việc THA đối với doanh nghiệp hiện nay, vấn đề thường hay gặp là mặc dù doanh nghiệp đang hoạt động bình thường nhưng thực chất là toàn bộ tài sản của doanh nghiệp đều đem thế chấp, cầm cố cho các Ngân hàng để vay vốn phục vụ cho quá trình sản xuất kinh doanh. Lợi nhuận thu được, chỉ đủ trang trải chi phí trong quá trình sản xuất kinh doanh và trả một phần lãi ngân hàng, tức là không có tích lũy và cũng chưa thể trả nợ gốc cho ngân hàng.

Vì vậy, trong một số trường hợp doanh nghiệp là người phải THA nhưng không có tài sản đảm bảo, trong quá trình tổ chức THA Cơ quan THADS xác minh mới biết toàn bộ tài sản của doanh nghiệp đó đã thế chấp, cầm cố cho ngân hàng (thâm chí giá trị tài sản hiện có của doanh nghiệp ước tính nhỏ hơn giá trị tài sản đem thế chấp, cầm cố). Khi phát hiện doanh nghiệp không có tài sản nào khác (kể cả tài sản hình thành trong tương lai) thì cơ quan THADS có được quyền trả lại đơn yêu cầu THA cho người được THA hay không. Khi chúng tôi trao đổi tình huống này với một số đồng nghiệp thì có hai quan điểm khác nhau.

Quan điểm thứ nhất, cho rằng cơ quan THADS cần phải áp dụng điểm a khoản 1, Điều 51 Luật THADS để trả lại đơn yêu cầu THA cho người được THA. Như vậy việc THA khép lại và đưa hồ sơ vào lưu trữ theo quy định. Khi doanh nghiệp có điều kiện THA, thì người được THA có quyền yêu cầu thi hành trở lại trong thời hạn 5 năm kể từ ngày phát hiện doanh nghiệp đó có điều kiện thi hành. Cách xử lý này sẽ đỡ vất vả về thời gian cho cơ quan THADS và giảm án tồn đọng, dở dang khó thi hành. Tuy nhiên, quan điểm này lại không phù hợp với Luật Phá sản và các văn bản pháp luật khác.

Quan điểm thứ hai, cho rằng đối với các căn cứ trả đơn yêu cầu THA khác, cơ quan THADS vẫn tiến hành trả đơn yêu cầu THA theo quy định tại Điều 51 Luật THADS. Riêng đối với căn cứ người phải THA không có tài sản để thi hành hoặc có tài sản, nhưng giá trị tài sản chỉ đủ để thanh toán chi phí cưỡng chế theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 51 Luật THADS thì cơ quan THADS không được áp dụng căn cứ này, vì theo quy định của pháp luật về phá sản, khi doanh nghiệp bị lâm vào tình trạng mất khả năng thanh toán thì sẽ phải nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản đối với doanh nghiệp đó. Vì vậy, trong quá trình tổ chức THA, nếu kết quả xác minh cho thấy doanh nghiệp không có tài sản nào khác ngoài tài sản đã thế chấp cho Ngân hàng hay nói cách khác doanh nghiệp không còn khả năng thanh toán, thì Chấp hành viên cần hướng dẫn người được THA nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản mà không ra quyết định trả lại đơn yêu cầu THA.

Người viết bài này đồng tình với quan điểm thứ hai về cách đặc vấn đề giải quyết việc trả đơn yêu cầu THA đối với người phải THA là doanh nghiệp. Tuy nhiên, để áp dụng thống nhất các quy định của pháp luật về THADS đề nghị các cơ quan có thẩm quyền cần có văn bản hướng dẫn cụ thể.

Trên đây là một vài suy nghĩ về thực hiện thủ tục trả đơn yêu cầu THA đối với người phải THA là doanh nghiệp, rất mong sự chia xẻ của các bạn đọc./.

Phạm Văn Thành

(Cục THADS tỉnh)