Trong tâm lý của người Việt Nam, việc đặt tên rất quan trọng vì mỗi cái tên gắn chặt với mỗi con người trong suốt cuộc đời. Tên có thể nói lên được phần nào đặc điểm giới tính, hoàn cảnh gia đình, dòng họ, quê hương, xã hội và cả ước vọng của người đặt tên gửi gắm vào đó. Thông thường tên người Việt Nam gồm có 3 thành phần chính: Họ + Tên Đệm + Tên chính, thường được chọn lựa khá kỹ về mặt ngữ âm và ngữ nghĩa, dùng để phân biệt người này với người khác (có người không có tên đệm). 

Ngày nay, có một số người Việt Nam kết hôn với người nước ngoài và muốn đặt tên cho con theo tiếng nước ngoài. Tuy nhiên, hiện nay quy định về việc đặt tên trong trường hợp này còn nhiều điểm bất cập, gây khó khăn không ít cho công tác đăng ký và quản lý hộ tịch.

Cụ thể, tại tiết c, điểm 1, mục III của Thông tư số 01/2008/ TT-BTP ngày 02/6/2008, hướng dẫn thực hiện một số quy định của Nghị định số 158/2005/NĐ-CP ngày 27/12/2005 của Chính phủ về đăng ký và quản lý hộ tịch (sau đây gọi là Thông tư số 01) quy định “Trong trường hợp cha, mẹ chọn quốc tịch Việt Nam cho con, thì tên của trẻ em là tên Việt Nam (ví dụ: Đỗ Nhật Thành) hoặc tên ghép giữa tên Việt Nam và tên nước ngoài (ví dụ: Đỗ Nhật Randy Thành) theo sự lựa chọn của cha, mẹ”. Với hướng dẫn và ví dụ cụ thể nêu trên của Bộ Tư pháp, ta có thể hiểu quy định này chỉ điều chỉnh phần tên gồm tên đệm và tên chính của trẻ mà không điều chỉnh đối với phần họ hoặc ta cũng có thể hiểu trẻ phải mang họ Việt Nam. Xoay quanh điều khoản này vẫn còn nhiều điểm quy định chưa được cụ thể, rõ ràng, đó là:

- Từ “tên” ở đây có thể được hiểu là tên đầy đủ bao gồm Họ và Tên hay chỉ đề cập đến phần “Tên” mà không nói đến  “Họ” trong cấu thành Tên gọi của một người (Họ + Tên đệm + Tên chính). Bởi lẽ, đối chiếu với quy định tại tiết e, điểm 1, mục II (đăng ký hộ tịch - không có yếu tố nước ngoài) của Thông tư số 01, thì có quy định rõ việc xác định họ và quê quán của trẻ “khi đăng ký khai sinh, họ và quê quán của con được xác định theo họ và quê quán của người cha hoặc họ và quê quán của người mẹ theo tập quán hoặc theo thỏa thuận của cha, mẹ”. Như vậy “Tên” ở đây được hiểu là phần Tên (tên đệm và tên chính) không bao gồm phần “Họ”, bên cạnh đó với các ví dụ cụ thể tại quy định trên cũng cho thấy Thông tư chỉ điều chỉnh phần tên (Nhật Thành hoặc Nhật Randy Thành).

- Thông tư đã không nêu rõ cách thức ghép giữa tên Việt Nam và tên nước ngoài như thế nào? Theo các ví dụ trên, thì chỉ sử dụng tiếng nước ngoài làm “Tên đệm” (Randy) và sử dụng tiếng Việt Nam là “Tên chính” (Thành).

Từ những bất cập trên, dẫn đến trên thực tế đã có nhiều quan điểm giải quyết khác nhau trong việc đặt tên cho đứa trẻ: có được mang tên nước ngoài, đặc biệt là mang họ của người cha – là người nước ngoài không?

- Quan điểm thứ nhất cho rằng: có thể đăng ký khai sinh cho trẻ với tên, thậm chí là họ nước ngoài, bởi các lẽ sau:

Thứ nhất: Theo phong tục, truyền thống của người Việt Nam đã mặc định họ và quê quán của người con được chọn theo họ và quê quán của người cha, ngoại trừ một số dân tộc ít người có phong tục đặt tên con theo họ mẹ, mặc dù pháp luật không có quy định bắt buộc. Về vấn đề này, tại tiết e, điểm 1, mục II của Thông tư số 01 quy định: “Khi đăng ký khai sinh, họ và quê quán của con được xác định theo họ và quê quán của người cha hoặc họ và quê quán của người mẹ theo tập quán hoặc theo thỏa thuận của cha, mẹ”. Tuy nhiên, trên thực tế ngoại trừ một số dân tộc ít người còn giữ phong tục đặt tên theo họ của người mẹ, còn lại thông thường vạn bất đắc dĩ đứa trẻ mới mang họ và quê quán của người mẹ, đó là “trong trường hợp đăng ký khai sinh cho con ngoài giá thú, nếu không có quyết định công nhận việc nhận cha cho con, thì họ và quê quán của con được xác định theo họ và quê quán của người mẹ” (tiết e, điểm 1, mục II, Thông tư số 01). Với lý do đó, việc lựa chọn cho con được mang họ cha là một yêu cầu chính đáng, phù hợp với truyền thống của người Việt Nam.

Thứ hai: quan điểm này cũng cho rằng, hiện chúng ta đang trong tiến trình hội nhập quốc tế về mọi mặt, việc đứa trẻ mang họ của người cha là một người nước ngoài cũng hoàn toàn phù hợp với xu thế chung.

Như vậy việc đăng ký khai sinh cho con với tên gọi nước ngoài và mang họ nước ngoài của người cha là một lẽ đương nhiên, phù hợp với phong tục, tập quán của người Việt Nam cũng như xu thế chung của thời đại.

- Quan điểm thứ hai không thống nhất với quan điểm trên và cho rằng nếu cha mẹ thỏa thuận chọn quốc tịch Việt Nam cho trẻ thì nhất thiết trẻ phải mang họ Việt Nam, họ của người mẹ, bởi các lẽ sau:

Thứ nhất: Xét dưới góc độ pháp lý, theo quy định tại Điều 19 Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 thì một trong những điều kiện được nhập quốc tịch Việt Nam là “Người xin nhập quốc tịch Việt Nam phải có tên gọi Việt Nam. Tên gọi này do người xin nhập quốc tịch Việt Nam lựa chọn và được ghi rõ trong Quyết định cho nhập quốc tịch Việt Nam”. 

Đồng thời, như phân tích ở phần trên, việc quy định cách thức đặt tên tại tiết c, điểm 1, mục III của Thông tư số 01/2005/TT-BTP dẫn đến cách hiểu “Họ” và “Tên chính” của trẻ phải dùng tiếng Việt và tiếng nước ngoài chỉ có thể dùng làm “Tên đệm”.

Thứ hai: Tiến trình Toàn cầu hóa hiện nay đã và đang tạo nên xu thế hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội Việt Nam. Hội nhập quốc tế tạo nên nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng chứa đựng nhiều thách thức, trong đó có thách thức về giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của các dân tộc. Theo quan điểm này, thì một trong những vấn đề để đảm bảo nền văn hóa dân tộc ta không bị "hòa tan" hay "lai căng" một cách thô thiển, mất bản sắc đó là phải giữ được Họ người Việt, đó là các họ của người thuộc dân tộc Việt, mang hồn dân tộc Việt.

Quan điểm cá nhân của người viết bài này là thống nhất với quan điểm thứ hai, vì một khi cha mẹ đã thống nhất chọn quốc tịch Việt Nam cho con của mình thì nhất thiết đứa trẻ đó phải mang họ và tên (tên chính) Việt Nam, tiếng nước ngoài có thể được sử dụng làm tên đệm ghép với tên chính. Ngoài những lý do như đã phân tích ở trên, việc đặt tên như vậy cũng tạo thuận lợi hơn cho công tác quản lý nhà nước về công tác hộ tịch và nhất là  sự hòa nhập cộng đồng của đứa trẻ sau này./.

Trần Thị Kim Phụng

(Trưởng phòng Hành chính tư pháp)