Phổ biến, giáo dục pháp luật là bước đầu tiên của quá trình đưa pháp luật vào cuộc sống; tiền đề giúp mọi người trong xã hội thực hiện phương châm “Sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật”. Nhận định này cho thấy công tác phổ biến, giáo dục pháp luật có vị trí và vai trò hết sức quan trọng trong đời sống xã hội, nó trực tiếp góp phần củng cố các chuẩn mực đạo đức, xây dựng niềm tin, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật của mọi công dân. Đặc biệt, đối với nhóm đối tượng thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 12 đến 18 (hầu hết là học sinh trong các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông) là giai đoạn quan trọng nhất để chuẩn bị trở thành một công dân trưởng thành có đầy đủ mọi năng lực hành vi, thì việc trang bị vốn kiến thức pháp luật cần thiết nhất định cho các em luôn là đòi hỏi mang tính cấp bách ở mọi thời điểm.

Theo tinh thần trên, chúng tôi xin đề cập đến một khía cạnh quan trọng là cần nâng cao tính thiết thực của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường phổ thông hiện nay. Vấn đề đặt ra là, trong hệ thống pháp luật của Nhà nước hiện nay có rất nhiều nội dung liên quan đến lứa tuổi thanh thiếu niên và học sinh, vậy phải làm thế nào để đưa đến cho các em những điều cần thiết nhất, vừa đáp ứng được yêu cầu giáo dục trước mắt, vừa từng bước góp phần hình thành thói quen ứng xử cho các em trong tương lai?

Để trả lời câu hỏi trên, trước hết chúng ta phải căn cứ vào Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012. Bên cạnh việc quy định chung về nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật (Điều 10) và các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật (Điều 11); Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 cũng đã xác định rõ việc giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân là một hoạt động mang tính dặc thù. Theo đó: “Nội dung giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân được xây dựng phù hợp với từng cấp học và trình độ đào tạo, phù hợp với mục tiêu giáo dục, ngành nghề đào tạo, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, phổ thông, cơ bản, thiết thực và có hệ thống”  (Khoản 1 Điều 23). Và cụ thể hơn, đối với cấp học trung học cơ sở và trung học phổ thông, Luật quy định: “Nội dung giáo dục pháp luật trong chương trình giáo dục trung học cơ sở, trung học phổ thông trang bị kiến thức ban đầu về quyền, nghĩa vụ của công dân, rèn luyện thói quen, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật” (điểm b, khoản 2 Điều 23).

Đến đây chúng ta đã thấy Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 định hướng về nội dung giáo dục pháp luật cho đối tượng học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông, với hai hình thức chủ yếu là giáo dục chính khóa thông qua môn giáo dục công dân và giáo dục ngoại khóa cùng với các hoạt động ngoài giờ lên lớp.

Làm tốt công tác giáo dục pháp luật trong nhà trường chính là việc làm từ gốc để hình thành nên những con người cho tương lai có kiến thức pháp luật nhất định, và cùng với vốn học vấn của mình họ sẽ có khả năng tự tìm hiểu pháp luật ở mức độ cao hơn, sâu rộng hơn.

Đạo đức là tối đa của pháp luật, pháp luật là tối thiểu của đạo đức. Không có một quy phạm pháp luật nào nằm ngoài giới hạn của đạo đức. Vi phạm chuẩn mực đạo đức có thể bị phê phán bằng dư luận của cộng đồng, nhưng ranh giới của đạo đức nếu vượt qua sẽ bị xử lý (hoặc ở mức độ cao hơn là sự trừng trị) bằng các chế tài do Nhà nước quy định, đó chính là pháp luật. Do vậy, chúng ta có thể giáo dục pháp luật cho học sinh một cách nhẹ nhàng  bằng cách chỉ ra giới hạn của đạo đức cho học sinh biết trong từng trường hợp cụ thể, mà nếu vượt qua đó sẽ bị lãnh nhận hậu quả pháp lý nhất định, đó là pháp luật. Cách tiếp cận này mang tính khái quát cao và có tính chung nhất về mặt nhận thức.

Về nội dung cụ thể, trong năm 2014, Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Nam đã thực hiện được việc biên soạn hai bộ tài liệu giáo dục pháp luật cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông, trong đó tích hợp được nhiều nội dung pháp luật cụ thể có liên quan đến nhu cầu tìm hiểu pháp luật của các em. Chúng tôi cho rằng đây là việc làm có ý nghĩa hết sức thiết thực và tin chắc sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường trong thời gian đến. Liên quan đến nội dung này, chúng tôi xin có một đề nghị là Sở Giáo dục và Đào tạo nên thường xuyên cập nhật và so sánh, đối chiếu giáo trình đang được sử dụng với các văn bản quy phạm pháp luật đã được cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế, để kịp thời điều chỉnh tài liệu cho phù hợp, tránh việc cung cấp kiến thức pháp luật lạc hậu cho các em.

Giáo dục pháp luật là nội dung bổ trợ chiếm một phần nhỏ trong toàn bộ chương trình học của mỗi lớp học ở cấp phổ thông; do vậy, cần phải tối đa hóa hiệu quả của những giờ học pháp luật. Để làm được điều này, ngoài việc chuẩn hóa nội dung như đã nói ở trên, đội thầy cô giáo giảng dạy bộ môn giáo dục công dân cần phải đổi mới phương pháp giảng dạy, làm sinh động thêm cho bài giảng của mình bằng cách nêu vụ việc, tình huống cụ thể đã hoặc đang xảy ra trên thực tế (vụ việc, tình huống pháp lý có tính thời sự, liên quan đến nội dung bài giảng) để học sinh tham gia bình luận và đưa ra quan điểm riêng của mình. Qua cách làm này có thể phát huy tính tích cực tìm hiểu pháp luật cho học sinh đồng thời làm giảm bớt tính khô khan trong khi nghe và nhận thức các quy định pháp luật. Giảng giải pháp luật bằng ngôn ngữ cuộc sống sẽ giúp các em tiếp cận với các quy định của pháp luật một cách nhẹ nhàng hơn. Mặt khác, việc tăng cường trang bị cho các em kỹ năng tự tìm hiểu, tra cứu pháp luật là cách có thể giúp các em tự xây dựng nhận thức cũng như hoàn thiện vốn hiểu biết pháp luật của bản thân, bởi thời gian tiếp nhận thông qua sự truyền đạt của thầy cô thường chưa đủ.

Ngoài ra, chúng ta cần phát huy nhân rộng một số hình thức tuyên truyền pháp luật cho học sinh đang được một số trường trung học cơ sở và trung học phổ thông trong tỉnh thực hiện có hiệu quả, như lồng ghép tuyên truyền pháp luật trong các buổi chào cờ đầu tuần; thảo luận một tình huống pháp luật cụ thể trong giờ sinh hoạt lớp; tổ chức thi tìm hiểu pháp luật trên mạng Internet (Phòng Tư pháp thành phố Tam kỳ đang tổ chức triển khai và thu được kết quả tích cực qua hình thức tuyên truyền này); ..v..v...

Trong năm học 2014 – 2015 vừa qua Sở Giáo dục – Đào tạo Quảng Nam đã tổ chức thành công Hội thi “Câu chuyện tình huống đạo đức và pháp luật” dành cho học sinh khối trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh và hiện nay đang tiếp tục tổ chức hội thi theo hình thức này cho học sinh khối trung học cơ sở. Có thể nói đây là hoạt động giáo dục pháp luật có nhiều tính sáng tạo, khơi dậy được yếu tố chủ động nhận thức cho học sinh trong việc tìm hiểu pháp luật.

Một yếu tố có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường hiện nay, không thể không nhắc đến, đó là sự phối hợp giữa hai ngành Tư pháp và Giáo dục – Đào tạo đối với công tác này.

Về điểm này Bộ Tư pháp và Bộ Giáo dục – Đào tạo đã ban hành Thông tư liên tịch số 30/2010/TTLT-BGDĐT-BTP ngày 16/11/2010 hướng dẫn việc phối hợp thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường. Đây là văn bản hướng dẫn, đồng thời quy định trách nhiệm của hai ngành Tư pháp và Giáo dục – Đào tạo trong việc phối hợp thực hiện nhiệm vụ phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường.

Trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong thời gian qua, sự phối hợp giữa hai ngành theo Thông tư liên tịch số 30 có thể tạm đánh giá là tương đối tốt. Ở cấp tỉnh, Sở Tư pháp và Sở Giáo dục – Đào tạo, bước đầu đã xây dựng được mối quan hệ phối hợp tích cực trong việc thực hiện kế hoạch phổ biến, giáo dục pháp luật chung của tỉnh và của riêng từng ngành. Ở các địa phương, Phòng Tư pháp và Phòng Giáo dục – Đào tạo ở một số đơn vị đã ký kế hoạch liên tịch hàng năm để thực hiện việc phổ biến giáo dục pháp luật trong nhà trường. Theo đó, nhiều hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật trong trường học được tổ chức bằng nhiều hình thức khác nhau, như thông qua các buổi sinh hoạt ngoại khóa, chào cờ đầu tuần, thi hái hoa dân chủ..v..v…

Trong thời gian tới, chúng tôi đề nghị các phòng tham mưu về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của hai ngành Tư pháp và Giáo dục – Đào tạo cần có sự phối hợp tích cực, đồng bộ hơn nữa trong việc xác định nội dung, hình thức hoạt động cụ thể để tiếp tục đưa công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường ngày càng có hiệu quả hơn./.

La Lưu & Thái Nguyên