Tuyên truyền pháp luật trực tiếp hay tuyên truyền miệng về pháp luật là hình thức tuyên truyền còn đang được sử dụng khá phổ biến hiện nay. Yếu tố đặc thù của hình thức tuyên truyền này là chất lượng, hiệu quả của nó gần như phụ thuộc rất lớn vào kỹ năng truyền đạt của báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật và những người được mời tham gia phổ biến, giáo dục pháp luật ở cơ sở (sau đây gọi chung là báo cáo viên).

Thực hiện đề án “Củng cố, kiện toàn và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật đáp ứng yêu cầu đổi mới, phát triển đất nước”, trong những năm qua, Sở Tư pháp Quảng Nam đã tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh và hướng dẫn các cấp chính quyền địa phương xây dựng, đào tạo được một đội ngũ báo cáo viên tương đối đông đảo, bước đầu đáp ứng được nhiệm vụ của công tác tuyên truyền pháp luật hiện nay.

Tuy nhiên, từ thực tế cho thấy đội ngũ báo cáo viên của tỉnh ta hiện nay tuy nhiều về số lượng, nhưng trong đó số người có khả năng truyền đạt tốt được công chúng chấp nhận chiếm tỉ lệ còn khá khiêm tốn. “Khả năng truyền đạt” (một tiêu chuẩn quan trọng đối với báo cáo viên, được quy định trong Luật phổ biến, giáo dục pháp luật) là yếu tố có liên quan đến 2 vấn đề lớn là kiến thức pháp luật và kỹ năng tuyên truyền, không thể thiếu đối với một báo cáo viên.

Với mong muốn tạo điều kiện giúp các bạn mới bước chân vào lĩnh vực công tác phổ biến, giáo dục pháp luật nhanh chóng chiếm được cảm tình của người nghe khi tham gia tuyên truyền trực tiếp; từ kinh nghiệm tích lũy của bản thân cùng với sự học hỏi đồng nghiệp, chúng tôi xin chia sẻ một số vấn đề mang tính kỹ năng được rút ra từ thực tiễn.

1. Làm thế nào để gây thiện cảm ban đầu cho người nghe? Tâm lý e ngại và thiếu tự tin là vấn đề rất lớn đối với một báo cáo viên trong lần đầu tiên bước lên bục tuyên truyền, nhất là khi đối tượng dự nghe là những người lớn tuổi và có mặt bằng học vấn cao. Để giảm áp lực của “hàng rào tâm lý”, bước chân đầu tiên khi mới vào nghề, báo cáo viên nên lượng sức mình để chọn buổi tuyên truyền có quy mô phù hợp, thời lượng vừa phải, nội dung thuộc sở trường của mình với đối tượng tương đối “bình dân”. Ví dụ như một cuộc tuyên truyền tại khu dân cư thôn, khối phố vào buổi tối với khoảng thời gian một tiếng trở lại; hoặc tại diễn đàn nội bộ cơ quan trong một cuộc sinh hoạt “Ngày pháp luật” chẳng hạn.

Đối với những người đã có danh tiếng trong nghề hoặc do học hàm, học vị hoặc do chức vụ cao... thì tự bản thân những yếu tố đó của họ chính là nguồn gây thiện cảm ban đầu dành cho người nghe, kích thích người nghe háo hức chờ đón buổi tuyên truyền. Còn đối với người mới vào nghề, làm sao tạo được niềm tin ban đầu để người nghe yên tâm với hy vọng rằng mình sẽ được nghe một buổi tuyên truyền bổ ích, không phải lãng phí thời gian đến với hội nghị. Thiện cảm ban đầu của người nghe có ý nghĩa rất lớn đối với báo cáo viên, vì nó chính là nguồn cảm hứng giúp báo cáo viên có thể tự tin làm chủ diễn đàn, tác nghiệp một cách tích cực hơn, thu được nhiều thành công hơn trong buổi tuyên truyền.

Thiện cảm ban đầu của người nghe có thể được hình thành từ cách ăn mặc, tác phong, lời nói, cử chỉ của diễn giả. Vậy nên báo cáo viên cần đến với công chúng của mình trong một bộ tư trang lịch thiệp, phong cách hết sức tự nhiên, khi lên diễn đàn không được để lộ ra bên ngoài bất cứ một dấu hiệu thiếu tự tin nào. Đến với đối tượng nào ta đã biết trước, do đó cần chuẩn bị sẵn những lời giao đãi sao cho thật phù hợp trong phút đầu tiên, sau đó giới thiệu vài ba vấn đề trọng tâm của bài giảng mà người nghe đang chờ đợi. Tốt nhất là khi chọn được những tình huống hay câu chuyện pháp luật có liên quan còn “nóng hổi” trong cuộc sống mà các phương tiện truyền thông đang đề cập để dẫn nhập cho nội dung sắp trình bày sẽ tạo được hiệu quả rất cao trong việc gây thiện cảm cho người nghe.

Đối với báo cáo viên đã có tuổi nghề, cũng cần phải lưu ý, nhiều khi do quá tự tin nghề nghiệp mà sinh ra chủ quan, khâu chuẩn bị thiếu chu đáo, những lời giao đãi “hớ hênh”... sẽ làm cho người nghe mất đi thiện cảm ban đầu.

2. Để tạo được sự hấp dẫn, gây ấn tượng trong khi nói là cả một quá trình rèn luyện đối với báo cáo viên. Tuyên truyền trực tiếp là nghệ thuật tạo nên sự hấp dẫn, gây ấn tượng cho người nghe bằng giọng nói, điệu bộ, ngôn ngữ và vốn hiểu biết của người nói.

Giọng nói phải rõ ràng, mạch lạc nhưng truyền cảm. Chất giọng là yếu tố rất quan trọng có tính bẩm sinh, nhưng người không có chất giọng tốt vẫn có thể tự luyện tập được. Cách để luyện tập phát âm rõ ràng, mạch lạc thông dụng nhất là nên đọc sách, đọc lên thành tiếng, đọc kỹ từng chữ cho đến khi thành thói quen phát âm tròn tiếng trong cuộc sống giao tiếp hằng ngày với mọi người là được. Tốt nhất là đọc nhiều lần tài liệu, bài giảng liên quan đến nội dung mình sẽ tuyên truyền trực tiếp, là cách vừa để luyện giọng vừa giúp báo cáo viên thoát ly tài liệu trong chừng mực nào đó.

Âm lượng và tốc độ nói cũng là vấn đề cần hết sức quan tâm. Trong diễn thuyết mà giọng nói khẽ khàng quá hay vang quá đều dễ gây cảm giác khó chịu cho người nghe. Nên sử dụng âm lượng vừa phải phù hợp với yêu cầu của người nghe. Trong quá trình nói phải luôn biết điều chỉnh âm lượng theo nội dung của vấn đề và nhấn mạnh vào những điểm quan trọng cần chú ý. Tốc độ nói cần giữ ở mức vừa phải để người nghe tiếp thu thoải mái. Không nên nói quá nhanh hoặc quá chậm và càng không nên dừng lại quá lâu trong khi đang nói để lục tìm tài liệu bên ngoài hay để truy lại những điều đã ghi nhận trong trí nhớ trước đó. Để khoảng trống về thời gian trên diễn đàn vừa lãng phí vừa làm cho người nghe nhận ra tính thiếu chuyên nghiệp của báo cáo viên. Càng làm chủ được tài liệu bao nhiêu báo cáo viên càng dễ dàng thoát lý tài liệu bấy nhiêu, đó là dấu hiệu cho thấy sự “trưởng thành” của báo cáo viên.

Ngôn ngữ cử chỉ là phần bổ sung quan trọng để cùng với lời nói tạo nên sức hấp dẫn người nghe. Cần tránh lối nói đều đều, thiếu biểu cảm. Nếu như lời nói chuyển tải ý nghĩa của ngôn từ thì cử chỉ và thái độ chuyển tải tâm tư, tình cảm của người nói đến người nghe để họ cùng chia sẻ, ủng hộ quan điểm mà người nói nêu ra. Như khi ta tuyên truyền pháp luật về biển đảo, đề cập đến tình hình tranh chấp trên biển Đông, báo cáo viên cần phải biết cách biểu lộ lòng yêu nước đúng lúc thông qua thái độ lên án mạnh mẽ hành vi của phía Trung Quốc xâm phạm chủ quyền biển đảo của Việt Nam, có như vậy người làm công tác tuyền truyền mới truyền được cảm xúc sang người nghe nhằm khơi dậy lòng yêu nước và tạo ra sức hiệu triệu lôi cuốn họ sẵn sàng dấn thân bảo vệ tổ quốc.

Báo cáo viên quán xuyến đối tượng bằng cái nhìn vào từng nhóm người bên dưới để khuyến khích sự chú ý của họ. Từ trên bục tuyên truyền, nếu để ý báo cáo viên sẽ thấy có những người ở bên dưới theo dõi chăm chú và thỉnh thoảng họ dành cho mình một cái gật đầu tâm đắc. Hãy nhận biết điều đó và cố gắng đáp lại bằng cái nhìn biểu cảm với hàm ý rằng “tôi đã hiểu anh”. Nhưng cái nhìn của báo cáo viên không nên dừng lại quá lâu một chỗ, cần phải di chuyển sang các nhóm đối tượng khác để thể hiện rằng mình đang quan tâm và mong muốn mọi người đều lắng nghe. Hãy phát hiện chỗ sở đắc của người nghe và kịp thời liên hệ thực tiễn hoặc tài liệu để nêu ra nhiều hơn những vấn đề mà họ đang quan tâm. Nhưng chính điều này lại liên quan trực tiếp đến kiến thức pháp luật và vốn sống của báo cáo viên.

(còn nữa...)

Đặng Văn & Thái Nguyên