Thực trạng chung của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) hiện nay đã và đang đặt ra cho các cơ quan nhà nước nói chung, cơ quan chuyên môn tham mưu UBND các cấp về hoạt động này đang đứng trước nhiều thách thức. Riêng đối với thành phố Hội An, bên cạnh những thách thức theo xu hướng chung, là thách thức về mặt bằng dân trí ở đây tương đối cao hơn so với một số địa phương khác trong tỉnh, nên công tác PBGDPL cũng đặt ra những yêu cầu mới. Thấy được vấn đề này, trong những năm qua, Thành phố đã có nhiều nỗ lực trong việc cải tiến các hình thức tuyên truyền pháp luật đã có, đồng thời tích cực sáng tạo ra các hình thức tuyên truyền pháp luật mới, nhằm đáp ứng được một cách linh hoạt yêu cầu của nhiều đối tượng trong điều kiện mới. Cụ thể như sau:

1. Cải tiến hình thức tuyên truyền miệng theo hướng cùng trao đổi

Cho đến thời điểm này, hình thức tuyên truyền miệng pháp luật (tuyên truyền trực tiếp), vẫn đang là hình thức tuyên truyền pháp luật chiếm ưu thế lớn, mang tính chủ đạo ở nhiều địa phương, bởi những đặc tính riêng có của nó, nên chưa có hình thức nào có thể thay thế hoàn toàn được nó. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển không ngừng của xã hội, hình thức tuyên truyền mang tính truyền thống này cũng đã bộc lộ nhiều hạn chế, cần phải được cải tiến để tiếp tục phát huy hiệu quả của chính bản thân nó.

Chúng ta đã biết, hiệu quả của hình thức tuyên truyền trực tiếp phụ thuộc rất nhiều vào trình độ, kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm của báo cáo viên. Do đó, một hội nghị tuyên truyền trực tiếp pháp luật có sôi động, hấp dẫn, thu hút người nghe hay không lại phụ thuộc rất lớn vào từng báo cáo viên cụ thể. Trong khi đó, số lượng báo cáo viên  pháp luật đáp ứng được các yêu cầu như đã nói, hiện nay không nhiều, ở cả hai cấp tỉnh và huyện. Thực tế cho thấy, có lúc, có nơi, trên bục tuyết trình báo cáo viên thì cứ nói theo trách nhiệm của mình, còn phần học viên ở dưới có người ngồi nghe, cũng có người nói chuyện riêng, đọc báo, lướt web, thậm chí là ngủ gục... Nói hơi quá đáng, nhưng cũng có một vài báo cáo viên được nhiều người phong danh hiệu “tiến sĩ gây mê” là vậy.

Nếu xảy ra tình trạng như vậy không sớm được khắc phục thì hình thức tuyên truyền trực tiếp sẽ dần dần bị người nghe quay lưng.

Để khắc phục những mặt hạn chế và tiếp tục phát huy vai trò tích cực của hình thức tuyên truyên trực tiếp, trong thời gian qua, Phòng Tư pháp thành phố Hội An đã cải tiến hình thức tuyên truyền này theo hướng báo cáo viên và học viên “cùng trao đổi”. Việc cải tiến này vừa phát huy tác dụng của hình thức tuyên truyền truyền thống, vừa tạo ra không khí sôi nổi, thu hút hầu hết học viên vào nội dung bài giảng, bởi họ có vai trò tích cực hơn khi được tham gia vào quá trình tiếp nhận, trao đổi thông tin, phát biểu quan điểm thảo luận chứ không chỉ là ngồi nghe báo cáo viên nói một chiều như phương pháp tuyên truyền truyền thống.

 Cách làm trên, thay vì trình bày nội dung một chiều theo đề cương soạn sẵn, báo cáo viên đưa ra những tình huống hay vấn đề để học viên cùng trao đổi, trình bày quan điểm của mình. Sau đó báo cáo viên giới thiệu cho học viên nghe những nội dung pháp luật cần tuyên truyền, chỉ ra những điểm phù hợp hoặc chưa phù hợp mà học viên đã trình bày. Theo cách này, báo cáo viên có thể xây dựng đề cương dưới dạng những câu hỏi trắc nghiệm, kèm theo đáp án cho từng nội dụng cụ thể. Kinh nghiệm của Hội An là khi nêu câu hỏi thường đơn giản để học viên có thể lựa chọn đáp án a, b hoặc c. Sau đó, báo cáo viên công bố đáp án chính thức và giới thiệu nội dung pháp luật, và tùy từng trường hợp cụ thể báo cáo viên có thể linh hoạt trong việc lồng ghép, kết nối những vấn đề liên quan khác (như lý do ban hành, quan điểm chỉ đạo, liên hệ thực tiễn ...) để thông tin cần truyền đạt thêm phần phong phú. Thường sau câu trả lời của học viên, cả lớp sẽ mong đợi một câu trả lời từ phía báo cáo viên nên họ thường rất tập trung.

Trên đây là hình thức tuyên truyền trực tiếp được cải tiến, cho thấy có hiệu quả, phát huy dược tính tích cực của học viên, tạo điều kiện cho học viên động não cùng trao đổi, qua đó giúp họ chủ động trong tiếp thu kiến thức pháp luật và nhớ lâu hơn.

Tuy nhiên, phương pháp “cùng trao đổi” cũng có điểm hạn chế của nó là quy mô của một hội nghị tập huấn cần phải được giới hạn ở mức độ vừa phải, nếu số lượng học viên lớn quá sẽ khó phát huy hiệu quả. Mặt khác, khi sử dụng phương pháp này báo cáo viên phải cần đến sự hỗ trợ của máy chiếu và phải thực hiện được việc biên soạn giáo án điện tử trên PowerPoint.  

Đến nay, Hội An đã tổ thức được trên 30 lớp tập huấn theo phương pháp “cùng trao đổi” này cho nhiều đối tượng như cán bộ, công chức, viên chức, người khuyết tật, cán bộ chủ chốt tại các xã, phường và nhân dân ở các thôn, khối phố. Qua thăm dò, khảo sát, hơn 97% học viên tỏ ra hào hứng, tán thành với phương pháp này. Vì vậy, có thể nói hình thức tuyên truyền pháp luật trực tiếp theo phương pháp “cùng trao đổi” đang phát huy hiệu quả cao tại thành phố Hội An. Chúng tôi được biết một số địa phương khác trong tỉnh cũng đã có sự quan tâm đến phương pháp này. Việc cải tiến và ứng dụng phương pháp “cùng trao đổi” có thể mỗi nơi có sự sáng tạo riêng theo điều kiện của mình, chúng tôi rất mong nhận được chia sẻ của các đồng nghiệp trong thời gian tới để góp phần làm phong phú hơn cho công tác tuyên truyền pháp luật của tỉnh ta.

2. Ứng dụng “phiên tòa giả định” vào tuyên truyền pháp luật

Phải nói rằng hoạt động xét xử lưu động của Tòa án nhân dân trong thời gian qua đã góp một phần tích cực vào công tác tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật cho người dân, giúp người dân nâng cao tri thức pháp luật cũng như ý thức chấp hành pháp luật. Tuy nhiên, một phiên tòa thật thì phải tuân thủ đúng trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật, cho nên đứng từ góc độ của công tác tuyên truyền thì nó hơi bị rườm rà, tốn thời gian; nội dung tuyên truyền phụ thuộc từng vụ án cụ thể mà Tòa án đưa ra xét xử. Để khai thác những điểm tích cực của phiên tòa lưu động và ứng dụng nó vào công tác tuyên truyền pháp luật, một số nơi đã phỏng theo phiên tòa thật để làm “phiên tòa giả định” và lượt bỏ bớt những chi tiết rườm rà, không cần thiết để phục vụ công tác tuyên truyền. Phòng Tư pháp thành phố Hội An cũng là đơn vị mạnh dạn ứng dụng mô hình tuyên truyền pháp luật thông qua hình thức “phiên tòa giả định”. Đây không phải là hình thức tuyên truyền mới, bởi chúng ta đã từng biết đến trong chương trình Tòa tuyên án trên VTV3. Trên cơ sở tham khảo chương trình này, Phòng Tư pháp Hội An đã tập trung đầu tư ứng dụng mô hình này để tuyên truyền pháp luật cho những đối tượng đặc thù.

Để tổ chức được một “phiên tòa giả định”, Phòng Tư pháp Hội An phải nghiên cứu xây dựng kịch bản “vụ án” theo nội dung cần tuyên truyền (bạo lực học đường, trộm cắp tài sản, vi phạm an toàn giao thông, thừa kế,...), sau đó tổ chức tập diễn và tiến hành lưu diễn. Với phiên tòa giả định, trình tự thủ tục được rút gọn nên không làm cho người dự xem nhàm chán, trọng tâm phiên tòa đi sâu làm rõ những nội dung quy định của pháp luật. Với kịch bản tự biên nên Phòng Tư pháp hoàn toàn chủ động trong việc quyết định nội dung tuyên truyền, tùy theo đối tượng cần tuyên truyền mà xây dựng nội dung kịch bản phù hợp. Với một kịch bản, Phòng Tư pháp tổ chức tuyên truyền ở nhiều địa điểm để tránh lãng phí cũng như khai thác tối đa giá trị công sức đã đầu tư. Hình thức này sinh động, hấp dẫn và lôi cuốn người xem; nội dung theo từng “vụ án” cụ thể nên đối tượng dễ tiếp thu và nhớ rất lâu. Hiệu ứng sau phiên tòa giả định là việc tiếp tục truyền miệng của người dân làm cho nó lan tỏa dần vào cộng đồng, phát huy tác dụng rộng rãi. Phiên tòa giả định không chỉ tác động trực tiếp đến đối tượng dự xem mà còn tác động gián tiếp đến các tầng lớp nhân dân. Như vậy, hiệu quả của công tác tuyên truyền bằng hình thức phiên tòa giả định là rất lớn.

Tuy nhiên, hình thức phiên tòa giả định cũng có những hạn chế nhất định. Đó là sự đòi hỏi về năng lực tổ chức, chỉ đạo và chuyên môn của đội ngũ nghiên cứu viết kịch bản, dàn dựng “phiên tòa”; sự đầu tư kinh phí, sự quan tâm ủng hộ của cấp lãnh đạo... Nếu có được những yếu tố này hợp thành thì việc tổ chức “phiên tòa giải định” sẽ là hình thức tuyên truyền có hiệu quả.

3. Tổ chức cuộc thi “Rung chuông vàng”

Rung chuông vàng là một cuộc thi kiến thức trên đài truyền hình được nhiều người biết đến. Do đây là mô hình đã quen thuộc nên việc ứng dụng triển khai tổ chức tuyên truyền pháp luật theo hình thức này sẽ dễ dàng hơn.

Đối tượng thường được hướng đến trong mô hình này là các em học sinh trung học cơ sở có đội tuổi từ 11 đến 15. Theo chương trình giáo dục công dân ở trường, các em đã được giáo dục về một số quy định pháp luật về quyền và nghĩa vụ của công dân, về phòng chống ma túy, an toàn giao thông... Hơn nữa, ở độ tuổi này các em đã có thể bắt đầu tự mình tham gia vào các quan hệ xã hội, vì vậy cần phải trang bị kiến thức pháp luật cần thiết cho các em để các em hiểu và làm pháp luật.

Với đối tượng này, chúng ta cần phải áp dụng những hình thức tuyên truyền sinh động, mang tính tương tác, như vậy sẽ giúp các em tiếp thu kiến thức một cách chủ động và nhớ kiến thức lâu hơn. Vì vậy, chúng tôi đã áp dụng hình thức tổ chức cuộc thi “Rung chuông vàng”.

Phòng Tư pháp thành phố phối hợp với các trường THCS trên địa bàn thành phố, nghiên cứu chọn ra các lĩnh vực, kiến thức pháp luật sao cho phù hợp với lứa tuổi, trình độ của các em đồng thời mở rộng, chuyên sâu hơn kiến thức các em đã học ở trường. Với cuộc thi này, chúng ta cung cấp cho các em một số văn bản pháp luật để các em tìm hiểu như: Luật giao thông đường bộ, Luật phòng, chống ma túy, Luật chăm sóc và giáo dục trẻ em…. bên cạnh các câu hỏi về pháp luật, ban tổ chức cũng lồng ghép thêm những câu hỏi về kiến thức xã hội, đoàn đội để giúp các em bổ sung thêm vốn hiểu biết của mình và “mềm hóa” nội dung tuyên truyền pháp luật. Để cuộc thi hấp dẫn, ban tổ chức đưa ra các câu hỏi từ dễ đến khó. Ngoài ra, ban tổ chức còn chuẩn bị chuông, bảng con, phấn và khăn lau. Sau khi nghe người dẫn chương trình đọc câu hỏi các em sẽ viết đáp án của mình vào bảng con, có hiệu lệnh bằng tiếng chuông thì các em sẽ giơ câu trả lời của mình lên. Em nào có đáp án sai sẽ phải rời khỏi sàn thi đấu. Cuộc thi sẽ kết thúc cho đến khi tìm được người thắng cuộc. Mỗi cuộc thi, tùy vào tình hình thi đấu, ban tổ chức sẽ trao quà cho các em có kết quả tốt nhất.

Qua cuộc thi này các em được trang bị thêm những kiến thức pháp luật gần gũi, thiết thực phù hợp với lứa tuổi và điều quan trọng hơn các em sẽ nhớ rất lâu những kiến thức này. Hình thức tuyên truyền này phù hợp với lứa tuổi học sinh THCS. Trong thời gian qua, phòng Tư pháp thành phố đã phối hợp với 3 trường THCS trên địa bàn thành phố tổ chức thành công cuộc thi  “Rung chuông vàng”. Thầy cô và các em đều rất ủng hộ hình thức này. Nó vừa là một sân chơi bổ ích, vừa cung cấp cho các em kiến thức pháp luật cần thiết; hơn nữa, qua đó, các em được rèn luyện về kỹ năng xử lý, theo tác nhanh nhẹn…

Theo chúng tôi, mô hình này không chỉ phù hợp với đối tượng học sinh, sinh viên mà có thể rất phù hợp trong hoạt động sinh hoạt theo chuyên đề pháp luật của tổ chức Công đoàn và Đoàn thanh niên. Thời gian tới, chúng tôi sẽ phối hợp Liên đoàn lao động, Thành Đoàn để thử nghiệm mô hình “Rung chuông vàng tìm hiểu pháp luật” trong đội ngũ đoàn viên Công đoàn và Đoàn thanh niên trên địa bàn thành phố.

(còn nữa)

Phòng Tư pháp Hội An