Ngày 22/8/2016, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ ký Tờ trình số 269/TTr- CP gởi Quốc hội về Dự án Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL) sửa đổi. Theo Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2016, Quốc hội sẽ cho ý kiến đối với Dự án Luật này tại kỳ họp thứ 2 vào cuối năm 2016 và sẽ thông qua tại kỳ họp thứ 3 vào giữa năm 2017. Dự án Luật TGPL sửa đổi có một số điểm mới sau đây:
1. Bổ sung đối tượng được trợ giúp pháp lý
Ngoài các đối tượng được TGPL theo Luật TGPL năm 2006 bao gồm: Người thuộc hộ nghèo; người có công với cách mạng; người dân tộc thiểu số thường trú tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; người cao tuổi, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn; Dự án Luật TGPL sửa đổi cònđề nghị Quốc hội cho bổ sung một số đối tượng sau:
- Người khuyết tật có hoàn cảnh khó khăn; nạn nhân trong vụ việc mua bán người có hoàn cảnh khó khăn; và trẻ em bị buộc.
- Người bị nhiễm HIV có hoàn cảnh khó khăn bị buộc tội.
- Người thuộc hộ cận nghèo bị buộc tội; nạn nhân trong vụ việc bạo lực trên cơ sở giới có hoàn cảnh khó khăn.
2. Sửa đổi quy định về hình thức thực hiện trợ giúp pháp lý và nghĩa vụ của Trợ giúp viên pháp lý
Dự thảo Luật TGPL sửa đổi chỉ quy định 03 hình thức TGPL là: tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật và đại diện ngoài tố tụng theo hướng ưu tiên hoạt động tham gia tố tụng. So với Luật TGPL hiện hành, Dự thảo đã bỏ bớt một số hình thức TGPL, như tư vấn pháp luật thông qua sinh hoạt Câu lạc bộ TGPL, TGPL lưu động nhằm khắc phục tình trạng TGPL dàn trải như hiện nay.
Ngoài ra, Dự thảo Luật còn quy định nghĩa vụ của Trợ giúp viên pháp lý là bảo đảm chỉ tiêu vụ việc TGPL và trong thời hạn 02 năm liên tục Trợ giúp viên pháp lý không thực hiện vụ việc tham gia tố tụng sẽ bị thu hồi thẻ trợ giúp viên nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực TGPL, tránh tình trạng Trợ giúp viên pháp lý được bổ nhiệm nhưng không tham gia tố tụng.
3. Nâng cao chất lượng dịch vụ và chuyên nghiệp hóa hoạt động TGPL
Để nâng cao chất lượng TGPL, Dự thảo Luật đã bổ sung các quy định về điều kiện, tiêu chuẩn của Trợ giúp viên pháp lý, cá nhân và tổ chức tham gia TGPL, cụ thể:
- Về Trợ giúp viên pháp lý: Dự thảo Luật đã nâng cao tiêu chuẩn, điều kiện của Trợ giúp viên pháp lý bảo đảm tiêu chuẩn chuyên môn, nghiệp vụ "tương đương luật sư", theo hướng bổ sung 02 quy định về điều kiện cấp thẻ Trợ giúp viên pháp lý: (i) có Giấy chứng nhận tốt nghiệp đào tạo nghề luật sư hoặc thuộc trường hợp được miễn đào tạo nghề theo quy định của Luật Luật sư; (ii) có Giấy chứng nhận kiểm tra kết quả tập sự hành nghề luật sư hoặc tập sự TGPL. Dự thảo Luật cũng điều chỉnh thẩm quyền cấp thẻ Trợ giúp viên pháp lý từ Chủ tịch UBND cấp tỉnh sang Bộ trưởng Bộ Tư pháp nhằm nâng cao vị thế của Trợ giúp viên pháp lý và cho phép chủ thể này cung cấp dịch vụ TGPL trên phạm vi toàn quốc (khi có yêu cầu từ cơ quan quản lý TGPL Trung ương), đồng thời tạo sự đồng bộ với thẩm quyền cấp chứng chỉ hành nghề luật sư.
- Về tổ chức và người tham gia TGPL: Dự thảo Luật đưa ra những điều kiện cần thiết để lựa chọn, ký hợp đồng thực hiện TGPL; duy trì cơ chế đăng ký tham gia thực hiện TGPL nhằm huy động thêm luật sư, tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật có kinh nghiệm, uy tín tham gia thực hiện TGPL. Nhà nước kiểm tra, giám sát, kiểm soát chất lượng do các chủ thể này thực hiện.
4. Tăng cường khả năng đáp ứng nhu cầu TGPL
Lấy quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL làm trung tâm, tránh bỏ sót người được TGPL khi họ cần giúp đỡ pháp lý trong phạm vi toàn quốc, Dự thảo quy định Bộ Tư pháp có nhiệm vụ hỗ trợ, điều phối nguồn lực để các đối tượng được TGPL bảo vệ quyền của mình trong các vụ việc mà địa phương không đủ nguồn lực thực hiện nhằm tạo cơ chế linh hoạt, hỗ trợ các địa phương thực hiện công tác TGPL.
5. Tinh gọn, nâng cao hiệu quả tổ chức TGPL của nhà nước; đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động TGPL.
- Thực hiện chủ trương tinh giản biên chế, cơ cấu lại tổ chức TGPL địa phương, Dự thảo không quy định về Chi nhánh với tư cách là đơn vị trực thuộc của Trung tâm TGPL.
- Các tổ chức tham gia TGPL là tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật có tư cách pháp nhân thực hiện TGPL theo hai phương thức: (i) hợp đồng thực hiện TGPL với cơ quan quản lý TGPL bằng nguồn lực nhà nước; (ii) đăng ký thực hiện TGPL bằng nguồn lực của mình.
- Về người tham gia TGPL: Bên cạnh đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý, Dự thảo quy định thêm người tham gia TGPL bao gồm: (i) Luật sư; (ii) tư vấn viên pháp luật.
6. Tăng cường cơ chế bảo đảm quyền được TGPL, ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động TGPL
Để tạo thuận lợi hơn cho người dân tiếp cận và sử dụng dịch vụ TGPL, Dự thảo bổ sung cơ chế cho phép người được TGPL gửi đơn yêu cầu TGPL qua hệ thống trực tuyến điện tử để được xem xét, chấp nhận thụ lý vụ việc; việc yêu cầu TGPL có thể do tổ chức, cá nhân khác yêu cầu cho người được TGPL; quy định phải trả lời ngay về việc thụ lý sau khi kiểm tra các nội dung yêu cầu TGPL; quy định trường hợp thụ lý yêu cầu TGPL khi chưa có giấy tờ chứng minh là người được TGPL nếu có căn cứ đòi hỏi phải thực hiện TGPL ngay nhằm tạo cơ chế linh hoạt trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL.
Ngoài ra, để kịp thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL trong quá trình tố tụng, Dự thảo đã quy định thời hạn phải cử người thực hiện TGPL trong trường hợp người được TGPL là người bị bắt yêu cầu TGPL là không quá 12 giờ kể từ khi thụ lý; quy định cụ thể thời hạn cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo cho Trung tâm TGPL tại địa phương để cử người thực hiện TGPL tham gia tố tụng là 12 giờ kể từ khi nhận được đề nghị của người được TGPL./.

Lê Hằng Vân